مددکاری اجتماعی در دنیای امروز

مددکاری اجتماعی در دنیای امروز

تحلیلی جامع بر تحولات پارادایمی، نقش‌های عملیاتی و چالش‌های ساختاری در بستر اجتماعی ایران

گردآوری، تحلیل و تفسیر: جواد طلسچی یکتا

چکیده

مددکاری اجتماعی معاصر به سرعت از ریشه‌های سنتی و صرفاً خیریه فاصله گرفته و به یک رشته حرفه‌ای، دانشگاهی، و بین‌رشته‌ای تبدیل شده است که هدف اصلی آن بهبود کیفیت زندگی و ارتقای بهزیستی افراد، گروه‌ها و اجتماع است.۱

تمرکز این حرفه بر عدالت اجتماعی، ترویج حقوق بشر و توانمندسازی، آن را به یک نیروی محوری در توسعه اجتماعی تبدیل کرده است.۳ مددکاران اجتماعی امروزه در خط مقدم مبارزه با آسیب‌های اجتماعی قرار دارند و وظایف حیاتی خود را در قالب شناسایی، پیشگیری، و مداخله در بحران دنبال می‌کنند.۳

این حرفه در مواجهه با چالش‌های عصر حاضر، به‌ویژه در حوزه دیجیتال، مجبور به انطباق با مسائلی چون شکاف دیجیتالی و حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌ها شده است.۴

با این حال، در بستر ایران، علی‌رغم آگاهی نظری عمیق از رویکردهای سیستمی و جهان‌وطنی، مددکاری اجتماعی همچنان با رکود ساختاری و چالش‌های ناشی از ساختارهای دولتی و فقدان همبستگی حرفه‌ای مواجه است.۵

این گزارش به تحلیل جامع این تحولات پرداخته و راهبردهای لازم برای تسهیل گذار به یک مدل نوین و پویای مددکاری اجتماعی در کشور را ارائه می‌دهد.

مقدمه: مددکاری اجتماعی در آستانه هزاره سوم

تبیین ضرورت تغییر پارادایم و تعریف جامع حرفه

مددکاری اجتماعی دیگر صرفاً مبتنی بر اقدامات مبتنی بر نوع‌دوستی یا کمک‌های موقتی نیست.۲

تحول پارادایمی در این حرفه، آن را به یک رشته تخصصی و یک حوزه آکادمیک تبدیل کرده است که بر مجموعه‌ای از دانش، مهارت‌ها و ارزش‌های انسانی بنا شده است.۲

ریشه‌های عملی این حرفه به عملی از فراهم نمودن برای فقرا باز می‌گردد که قدمتی طولانی در تمدن‌های قدیمی داشته است، اما شکل‌گیری مددکاری اجتماعی به عنوان یک حرفه متمایز، به طور مشخص پس از انقلاب صنعتی و در کشمکش جامعه با فقر و مشکلات ناشی از آن ساخته می‌شود.۱

انقلاب صنعتی و تغییرات سریع اقتصادی و اجتماعی، مشکلات نوینی چون فقر شهری و شرایط کاری دشوار را پدید آورد که پاسخ‌های اولیه (مانند فعالیت‌های داوطلبانه و انجمن‌های خیریه) را ناکافی ساخت.۲

این ناکارآمدی، نیاز به یک رویکرد علمی، تخصصی و ساختارمند را توجیه کرد که منجر به ظهور مددکاری اجتماعی آکادمیک شد.

مددکاری اجتماعی نوین به عنوان یک حوزه بین‌رشته‌ای درک می‌شود که شامل نظریاتی از اقتصاد، آموزش، جامعه‌شناسی، پزشکی، فلسفه، سیاست و روانشناسی است.۱

هدف نهایی آن، بهبود کیفیت زندگی و بهزیستی افراد، گروه یا اجتماع، از طریق مداخله‌هایی است که بوسیله پژوهش، سیاست‌گذاری، سازماندهی اجتماعی، عمل مستقیم و آموزش صورت می‌گیرد.۱

تحول در درک دامنه شمول و علل مشکلات اجتماعی

در حالی که شالوده اولیه مددکاری اجتماعی بر روی کنترل و اصلاح افراد بنا شده بود و حتی در مقطعی از این تفکر حمایت می‌شد که فقر یک بیماری یا نقص اخلاقی است، در دوران معاصر، رویکردی انتقادی و کل‌نگرانه برای فهم و مداخله در مشکلات اجتماعی اقتباس شده است.۱

بازتعریف فقر یکی از مهم‌ترین گام‌های این تحول بوده است. در پارادایم نوین، فقر نه به عنوان «بیماری، ناخوشی یا نقص اخلاقی» قابل معالجه، بلکه به عنوان یک «مشکل بزرگتر» و ساختاری مفهوم‌سازی شده است.۱

این بازتعریف، عملاً به مددکاران اجتماعی این امکان را می‌دهد که مداخلات خود را فراتر از سطح درمان فردی (Micro) به سمت سطح تغییر اجتماعی کلان (Macro Advocacy)، شامل سیاست‌گذاری اجتماعی و سازماندهی جامعه (Social Organization)، سوق دهند.۱

این تحول پارادایمی بسیار مهم است زیرا نشان می‌دهد ماهیت مددکاری اجتماعی مستقیماً با پیچیدگی‌های ساختاری جامعه ارتباط دارد و وظیفه مددکاران تنها کمک به افراد آسیب‌دیده نیست، بلکه مبارزه با بی عدالتی‌های واقعی یا ادراک شده و تخلف از حقوق بشر است.۱

همچنین، مددکاران اجتماعی مدرن امروزه خود را درگیر پیامدهای برآمده از بسیاری از «مشکلات اجتماعی» گسترده‌تر، همچون نژادپرستی، تبعیض جنسی، و تبعیض‌هایی بر پایه سن یا توانایی‌های جسمی یا ذهنی می‌یابند و می‌توانند در تمام حوزه‌های خدمات انسانی و دیگر حوزه‌های جانبی فعالیت نمایند.۱

چارچوب نظری و ارزش‌های بنیادین: اصول راهبردی حرفه

تعهد به عدالت اجتماعی و منشور اخلاق حرفه‌ای

مددکاری اجتماعی بر پایه رویکردی انسان‌گرایانه و عدالت‌محور در قلب جامعه می‌تپد و متعهد به تغییر اجتماعی و عدالت اجتماعی است.۳ این حرفه به دنبال کاهش نابرابری‌ها و ارتقای رفاه اجتماعی است.۳

اصول اخلاق حرفه‌ای، بنیان عمل متخصصان در این حوزه را تشکیل می‌دهد. شرافت شغلی، اصالت انسانی، تعهد اخلاقی و حرفه‌ای مددکاران کاملاً در گرو عملکرد آنان در قبال مراجع و رعایت تعهدات قانونی و اخلاق حرفه‌ای است.۹

مددکاران در تعاملات مؤثر خود با مراجعین، با خصوصی‌ترین مسائل زندگی آن‌ها، شامل باورها، ارزش‌ها، ایده‌آل‌ها و اسرارشان سروکار دارند.

مراجعین غالباً تمام اسرار زندگی خود را صادقانه و صمیمانه به اشتراک می‌گذارند، به همین دلیل، عدم رعایت اصول اخلاقی می‌تواند منجر به آسیب‌های غیرقابل جبران به فرد شود.۹

عملکرد حرفه‌ای مستلزم رعایت مداوم اصول زیر است: صداقت، ایجاد و حفظ رابطه حرفه‌ای، خودشناسی، خویشتن‌داری، پذیرش بی قید و شرط، عدم پیش داوری و رازداری.۹

این اصول نه تنها در تعامل با مراجعین، بلکه در روابط کاری با همکاران (از جمله همکاری متقابل مبتنی بر احترام و رازداری) نیز باید رعایت شوند.۹

در این میان، ارتباط مستقیمی میان ضرورت عدم پیش‌داوری و خودآگاهی مددکار وجود دارد. مددکاران موظف به پذیرش بی قید و شرط و عدم پیش‌داوری هستند.

تحقق این الزام اخلاقی مستلزم «خودآگاهی» عمیق است؛ به این معنا که مددکار باید قادر باشد تا تعصبات شخصی و دیگر مسائل شخصی مانع شونده خود را اذعان و بررسی کند و ذهن خود را نسبت به کار با افراد با پس زمینه‌های مختلف باز نگه دارد.۸

این ضرورت نشان می‌دهد که خودآگاهی صرفاً یک ویژگی فردی نیست، بلکه یک رکن حیاتی اخلاقی و حرفه‌ای برای تضمین کیفیت مداخلات و محافظت از مراجع است.

رویکرد کل‌نگر، نظریه سیستم‌ها و دیدگاه جهان‌وطنی

مددکاران اجتماعی با رویکردی کل‌نگر، عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را در شکل‌گیری مشکلات و ارائه راه‌حل‌ها مدنظر قرار می‌دهند.۳

در سطح کلان، دیدگاه جهان‌وطنی (Cosmopolitanism) بنیان‌های فکری مددکاری اجتماعی را تقویت می‌کند. این دیدگاه بر اصول انسانی و ارزشی، از جمله حرمت مقام انسانی، و حق برابر افراد در بهره‌مندی از امکانات مادی و معنوی به طور یکسان تأکید دارد.۶

رویکرد جهان‌وطنی از مددکاران می‌خواهد که فراتر از منافع گروهی یا ملی، به گسترش رواداری (Forbearance) و همدلی در سطح جهانی کمک کنند.۶

رواداری به عنوان هنر درست نبودن شناخته می‌شود، به این معنی که هیچ‌کس تمام حقیقت را در اختیار ندارد.۶ بر اساس این دیدگاه، مددکاران اجتماعی می‌توانند سفیر صلح جهانی باشند و دامنه همدلی خود را وسعت بخشند و برای خوبی با یکدیگر همکاری کنند تا منافع همه تقویت شود.۶

با این حال، پذیرش این دیدگاه مستلزم تحلیل انتقادی است. در جامعه‌شناسی نوین، برخلاف باورهای فردگرایانه که عقب‌ماندگی یا مشکلات را صرفاً ناشی از مشکلات شخصی، فرهنگی یا هویتی افراد می‌دانند، باید به ریشه‌های عمیق‌تر و تأثیر ساختار قدرت توجه کافی شود.۶

در اینجا، نقش نظریه سیستم‌ها و رویکردهای بوم‌شناختی برجسته می‌شود، زیرا این نظریه‌ها نشان می‌دهند که چگونه ساختارهای پیرامونی، فرهنگ‌ها و سیستم‌های قدرت، مشکلات اجتماعی و فردی را بازتولید می‌کنند.۶

این نگرش سیستمی، مددکاران را ملزم می‌کند تا به جای تمرکز صرف بر تغییر فرد، برای ایجاد تغییرات ساختاری در سیستم‌هایی که نابرابری را ایجاد می‌کنند، تلاش نمایند.

علاوه بر این، مفهوم تاب‌آوری به عنوان یک ارزش محوری درآمده است. مددکاران باید خود تاب‌آور باشند و همچنین متعهد به رشد تاب‌آوری در دیگران باشند.۸

در جهانی که با بحران‌های مستمر روبروست، توانایی بازگشت و تقویت عملکرد اجتماعی (تاب‌آوری)، مستقیماً با هدف نهایی حرفه پیوند خورده و توانمندسازی را تقویت می‌کند.۷

نقش تخصصی مددکاری در مهار آسیب‌های اجتماعی معاصر

مددکاری اجتماعی، در مقام یک سپر دفاعی در برابر آسیب‌های اجتماعی، نقشی حیاتی و انکارناپذیر در جوامع امروزی ایفا می‌کند.۳ این نقش‌ها با رویکردی کل‌نگر و تمرکز بر توانمندسازی افراد، خانواده‌ها و جوامع اجرا می‌شوند.۳

ابعاد سه‌گانه عملیاتی در مقابله با آسیب‌ها

وظایف مددکاران اجتماعی در حوزه‌ی مقابله با آسیب‌ها در سه بعد اصلی شامل شناسایی، پیشگیری و مداخله در بحران، بسیار متنوع و حیاتی است.۳

1. شناسایی و ارزیابی آسیب‌های اجتماعی: مددکاران اجتماعی با بهره‌گیری از ابزارهای علمی و تجارب میدانی خود، به شناسایی و ارزیابی ابعاد گوناگون آسیب‌های اجتماعی مانند فقر، اعتیاد، بیکاری و خشونت خانگی می‌پردازند.۳ این مرحله زیربنای تدوین هرگونه برنامه مداخله‌ای اثربخش است.
2. پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی: نقش مددکاران در پیشگیری از وقوع آسیب‌ها بسیار مؤثر است. این امر از طریق ارائه آموزش‌های لازم به افراد و گروه‌های در معرض خطر، و همچنین با توانمندسازی جوامع برای ایجاد محیط‌های حمایتی انجام می‌شود.۳ این تمرکز بر پیشگیری، نشان‌دهنده یک رویکرد سیستماتیک و جامعه‌محور است.
3. مداخله در بحران: در شرایط اضطراری، حوادث ناگوار و بلایای طبیعی، مددکاران اجتماعی با حضور در خط مقدم، خدمات حمایتی و روانشناختی تخصصی را به افراد آسیب‌دیده ارائه می‌دهند تا وضعیت آن‌ها تثبیت شده و پیامدهای منفی ناشی از بحران کاهش یابد.۳

جدول زیر به وضوح نشان می‌دهد که تمرکز مددکاری اجتماعی مدرن نه تنها بر درمان، بلکه بر پیشگیری و تغییرات ساختاری است:

تمرکز بر توانمندسازی و مددکاری صنعتی

هدف نهایی حرفه، بازگرداندن، حفظ، و تقویت عملکرد اجتماعی افراد، خانواده‌ها، گروه‌ها و جوامع با زمینه‌های فرهنگی و اقتصادی متنوع است.۸

توانمندسازی افراد و خانواده‌ها (کمک به شناسایی و توسعه توانایی‌ها و رسیدن به خودکفایی ۳) ابزاری حیاتی برای تحقق عدالت اجتماعی است.

اگر افراد بتوانند در مقابل بی عدالتی‌ها بایستند و عملکرد اجتماعی خود را تقویت کنند، نابرابری‌های ساختاری کاهش می‌یابد.۳ این پیوند نشان می‌دهد که رویکرد فردی (توانمندسازی) و رویکرد کلان (عدالت‌خواهی) در مددکاری معاصر مکمل و تقویت‌کننده یکدیگرند.

در حوزه صنعت، این حرفه نقشی استراتژیک در حمایت از نیروی کار و خانواده‌های آن‌ها دارد.۱۰

مددکاری اجتماعی صنعتی از یک رویکرد صرفاً رفاهی فراتر رفته و به یک استراتژی مدیریتی مدرن تبدیل می‌شود. دلیل این تحول، تغییر پارادایم از سرمایه مادی به سرمایه انسانی است.

در دنیای مدرن، سلامت و بهزیستی کارکنان دیگر یک موضوع فرعی نیست، بلکه پیش‌شرط حیاتی برای افزایش بهره‌وری، نوآوری و پایداری اقتصادی شناخته می‌شود.۱۰

مددکاران صنعتی با پرداختن به مشکلات کارکنان (چه مشکلات روحی-روانی فردی، چه مسائل خانوادگی، حقوقی یا ارتباطی) عدم سازگاری با محیط را کاهش داده و بدین ترتیب، ضررهای پنهان اقتصادی و معنوی را کم می‌کنند.

۱۰ این امر، مددکاری را از یک “سرویس رفاهی” دولتی به یک “سرمایه‌گذاری” استراتژیک برای بقای سازمان‌ها در محیط‌های رقابتی تبدیل می‌کند.۱۰

مددکاری اجتماعی در عصر دیجیتال: چالش‌های نوین و الزامات اخلاقی

توسعه فناوری و ظهور پلتفرم‌های رسانه‌ای دیجیتال، به ایجاد رویکرد نوین «مددکاری اجتماعی رسانه‌ای» منجر شده است که هدف آن کمک به افراد آسیب‌پذیر از طریق شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های خبری و اپلیکیشن‌های موبایل است.۴

با این حال، این حوزه با چالش‌های سه‌گانه فناورانه، اخلاقی و فرهنگی جدی مواجه است.

چالش‌های سه‌گانه فناورانه در مددکاری رسانه‌ای

1. شکاف دیجیتالی (Digital Divide): این مهم‌ترین مشکل است که دسترسی برابر به فناوری‌های اطلاعاتی را محدود می‌کند. افرادی که در مناطق محروم یا با درآمد پایین زندگی می‌کنند، اغلب از اینترنت پرسرعت یا دستگاه‌های لازم برای دسترسی به خدمات مددکاری اجتماعی رسانه‌ای محروم هستند و در نتیجه، از کمک‌های لازم بی‌نصیب می‌مانند.۴
2. حفظ حریم خصوصی و امنیت اطلاعات: در مددکاری اجتماعی، رازداری و اعتماد بنیان عملکرد است.۹ با ورود به فضای دیجیتال، رازداری از یک وظیفه فردی به یک مسئله زیرساختی و امنیتی تبدیل می‌شود. به اشتراک گذاشتن اطلاعات حساس مانند وضعیت مالی یا سلامت روان افراد در فضای مجازی، خطر سوءاستفاده‌هایی همچون هک اطلاعات یا تبلیغات هدفمند ناخواسته را به شدت افزایش می‌دهد.۴
3. گسترش اطلاعات نادرست یا شایعات: شیوع اخبار جعلی و شایعات در رسانه‌های دیجیتال، توانایی مددکاران اجتماعی رسانه‌ای را در ایجاد اعتماد و انتقال پیام‌های دقیق دچار تردید می‌کند. برای مثال، اخبار جعلی درباره کمک‌های مالی دولتی می‌تواند سبک زندگی افراد آسیب‌پذیر را به طور منفی تحت تأثیر قرار دهد.۴

الزامات مقابله‌ای و همکاری چندجانبه

مددکاری اجتماعی رسانه‌ای برای مقابله با این چالش‌ها، نیازمند استراتژی‌هایی است که بتوانند تعادلی میان نوآوری تکنولوژیکی و حفظ حقوق انسانی برقرار کنند.۴

این امر نیازمند همکاری چندجانبه میان مددکاران اجتماعی، متخصصان فناوری (به‌ویژه در زمینه هوش مصنوعی برای افزایش کارایی و دقت خدمات) و سیاستگذاران است.۴

سیاستگذاران نیز باید با تدوین سیاست‌های مبتنی بر شواهد، فضای رسانه‌ای را به فرصتی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی تبدیل کنند.۴

استفاده از رسانه‌های دیجیتال تنها برای ارائه خدمات نیست، بلکه برای «ارتقاء آگاهی عمومی»، «تغییر نگرش‌های اجتماعی»، و «پیگیری عدالت اجتماعی» نیز هست.۴

این استفاده استراتژیک از فناوری، در قالب کارزار رسانه‌ای و واکاوی‌های اجتماعی، ابزاری قوی برای کنشگری کلان (Macro Advocacy) و تقویت اهداف عدالت‌محور حرفه محسوب می‌شود.۷

جدول: چالش‌های مددکاری اجتماعی رسانه‌ای و الزامات مقابله‌ای

تحلیل انتقادی چالش‌های ساختاری مددکاری اجتماعی در ایران

مددکاری اجتماعی آکادمیک در ایران مسیر خود را از طریق تلاش‌های ستاره فرمانفرمایان آغاز کرد.۲

با این حال، علی‌رغم این پیشینه و آگاهی نظری از رویکردهای جهانی، این حرفه در ایران با موانع ساختاری جدی روبه‌رو است که مانع از رشد و پویایی آن می‌شود.۵

رکود و عدم پویایی حرفه در بستر ساختاری

یکی از بزرگترین چالش‌های مددکاری اجتماعی در ایران، عدم پویایی و ایستا بودن است که تحت عنوان رکود در حرفه شناخته می‌شود.۵ ریشه‌های این رکود به عوامل مختلفی باز می‌گردد:

1. ساختارهای دولتی: حرفه مددکاری اجتماعی در ایران تا حد زیادی تحت‌تأثیر ساختارهای دولتی است که این امر می‌تواند انعطاف‌پذیری و نوآوری را کاهش دهد.۵
2. بی‌تفاوتی در بخش خصوصی: عدم درک کافی از ارزش استراتژیک مددکاری در بخش خصوصی، به ویژه در حوزه صنعت، مانع از سرمایه‌گذاری مناسب در این بخش می‌شود.۵
3. نبود همبستگی حرفه‌ای: رقابت اقتصادی و کاهش همبستگی درون‌حرفه‌ای نیز به عدم پویایی دامن می‌زند.۵

این چالش‌ها نشان می‌دهند که حرفه نیازمند گذار از رویکردهای سنتی (که بیشتر جنبه پند و اندرز و نوع‌دوستی داشته است) به مدل‌های نوین، تخصصی و مبتنی بر دانش است.۲

موانع تخصصی و پارادایمیک در حوزه‌های کاربردی

موانع ساختاری نه تنها بر وضعیت کلی حرفه تأثیر می‌گذارند، بلکه اجرای تخصصی روش‌های مددکاری را نیز تضعیف می‌کنند:

• مددکاری گروهی (GSW): بسیاری از متخصصان اذعان دارند که موانع ساختاری و مدیریتی در سازمان‌ها، عامل اصلی عدم اجرای تخصصی و استاندارد مددکاری گروهی (GSW) هستند. این موانع، زیرساخت‌های لازم برای رعایت اصول حرفه‌ای را تضعیف می‌کنند و منجر به چالش‌های زیرساختی و سازمانی می‌شوند.۱۱
• مددکاری صنعتی و پارادایم سرمایه انسانی: در ایران، عدم فراگیر شدن درک استراتژیک از مددکاری صنعتی به عنوان “سرمایه‌گذاری” برای افزایش بهره‌وری، یک چالش پارادایمیک است.۱۰ این عدم درک باعث می‌شود که سازمان‌ها به جای نگاه استراتژیک، مددکاری را به عنوان یک “هزینه” یا رویکرد صرفاً رفاهی تلقی کنند.

این تحلیل نشان دهنده یک تناقض مهم است: پژوهشگران و متخصصان ایرانی با رویکردهای پیشرفته جهانی (نظریه سیستم‌ها، نقد ساختار قدرت، جهان‌وطنی) آشنا هستند و از نیاز به تحول آگاهند.۶

با این حال، اجرای این دانش در عمل با موانع مدیریتی و سازمانی داخلی روبرو است که از اجرای تخصصی جلوگیری می‌کند.۱۱

این وضعیت نشان می‌دهد که مشکل اصلی مددکاری اجتماعی ایران، کمبود دانش نظری نیست، بلکه موانع سیاسی-ساختاری است که توانایی حرفه برای سازماندهی و عمل در سطح کلان را محدود کرده است.

راهبردهای تحول برای برون‌رفت از رکود

برای برون‌رفت از رکود ساختاری، حرفه مددکاری اجتماعی نیازمند اجرای راهبردهای زیر است:

• ایجاد تشکل‌های صنفی قوی: یکی از راهکارهای کلیدی، ایجاد تشکل‌های صنفی قوی است که بتوانند همبستگی حرفه‌ای را افزایش داده و به عنوان نهادی با اقتدار در برابر ساختارهای دولتی عمل کنند.۵
• ترویج فرهنگ همکاری و نقد سازنده: ترویج فرهنگ همکاری و تلاش برای از میان برداشتن موانع ساختاری و مدیریتی ضروری است.۵ همچنین، برای افزایش خلاقیت و خودگردانی، باید از تفکر انتقادی سازنده استفاده کرد تا زنجیرهای باورهای آسیب‌زننده (مانند تقلیل مشکلات به مسائل فردی به جای سیستمی) شکسته شوند.۶
• استفاده از کنشگری رسانه‌ای: در مواجهه با رکود ساختاری، نهادهای حرفه‌ای (مانند مددکاری اجتماعی ایرانیان و رسانه تاب‌آوری ایران) به سمت کنشگری رسانه‌ای و ایجاد «جنبش فکری» حرکت کرده‌اند.۷ این کارزار رسانه‌ای و واکاوی‌های اجتماعی، ابزاری استراتژیک برای دور زدن ساختارهای دولتی و ایجاد آگاهی عمومی از بیرون و حفظ پویایی حرفه در غیاب حمایت کافی ساختارهای رسمی است.

جدول: خلاصه چالش‌های ساختاری مددکاری اجتماعی ایران و راهکارهای تحول

نتیجه‌گیری و پیشنهادات راهبردی

جمع‌بندی: مددکاری اجتماعی به عنوان نیروی پیشران توسعه

مددکاری اجتماعی در دنیای امروز، نه یک نهاد خیریه، بلکه یک متعهد به حقوق بشر و تغییر اجتماعی است که با رویکردی کل‌نگر، در پی تقویت عملکرد اجتماعی افراد و مقابله با نابرابری‌های ساختاری است.۱

این حرفه با تکیه بر اصول اخلاقی قوی، مانند رازداری، پذیرش بی قید و شرط و خودآگاهی، در تلاش است تا تاب‌آوری جوامع را ارتقاء دهد.۸

در عصر دیجیتال، مددکاری برای بقا نیازمند ادغام فناوری با حفظ قاطعانه حریم خصوصی مراجعین است.۴

چشم‌انداز آینده این حرفه وابسته به توانایی آن در به چالش کشیدن و تغییر ساختارهای ناعادلانه در جهت تحقق عدالت اجتماعی است.

برای دستیابی به این چشم‌انداز، به‌ویژه در بستر ایران، نیاز به تحول ساختاری از طریق کنشگری قوی صنفی و مدیریتی احساس می‌شود.

پیشنهادات راهبردی برای ارتقای استانداردهای حرفه‌ای در ایران

بر اساس تحلیل چالش‌های موجود، پیشنهادات راهبردی زیر برای تسهیل گذار مددکاری اجتماعی ایران به یک مدل نوین و پویا ارائه می‌شود:

1. نهادسازی صنفی قوی و مستقل: ضروری است که تشکل‌های صنفی مستقل و مؤثر تقویت یا تأسیس شوند تا بتوانند همبستگی حرفه‌ای را افزایش داده، به چانه‌زنی با نهادهای دولتی بپردازند، و رکود ساختاری ناشی از وابستگی صرف به ساختارهای دولتی را بشکنند.۵
2. تدوین سیاست‌گذاری در حوزه دیجیتال: با توجه به مخاطرات حفظ حریم خصوصی و شکاف دیجیتالی، تدوین مقررات و چارچوب‌های اخلاقی و حقوقی متناسب با عصر دیجیتال، برای تضمین امنیت داده‌های حساس مراجعین الزامی است.۴ همچنین، سیاست‌های دسترسی عادلانه به خدمات دیجیتال باید در دستور کار قرار گیرد.
3. تغییر پارادایم در سازمان‌های خدمات اجتماعی و صنعت: سازمان‌ها باید از رویکردهای سنتی به مدل‌های تخصصی و علمی، مانند اجرای استاندارد مددکاری گروهی، گذر کنند.۱۱ همچنین، باید نگاه به مددکاری به عنوان «سرمایه‌گذاری» استراتژیک (نه هزینه) در بخش‌های صنعت و اقتصادی ترویج شود تا بهره‌وری و پایداری سازمانی افزایش یابد.۱۰
4. توسعه آموزش سیستمی و انتقادی: آموزش‌های حرفه‌ای باید بر گنجاندن تفکر انتقادی، رویکردهای بوم‌شناختی/سیستمی و تحلیل ساختار قدرت متمرکز شوند تا مددکاران بتوانند ریشه‌های فرهنگی و ساختاری مشکلات را دقیق‌تر تحلیل کرده و از تقلیل آن‌ها به مسائل فردی اجتناب ورزند.۶
5. سفیران رواداری جهانی: تقویت نقش مددکاران اجتماعی در ترویج رواداری و همدلی در سطح محلی و جهانی، مطابق با اصول جهان‌وطنی، می‌تواند به کاهش خشونت و افزایش همکاری‌های بین فرهنگی و اجتماعی کمک کند و جایگاه حرفه را به عنوان یک عامل صلح و توسعه تثبیت نماید.۶

در نهایت، موفقیت مددکاری اجتماعی در دنیای امروز در گرو توانایی آن در حفظ ارزش‌های انسانی در برابر تحولات سریع تکنولوژیک و اقتصادی است.

این حرفه، به عنوان یک نهاد محوری در توسعه اجتماعی و انسانی، نیازمند حمایت ساختاری و تعهد اخلاقی برای ایفای کامل نقش حیاتی خود است.

منابع مورداستناد

1. مددکاری اجتماعی چیست؟ – مددکاری اجتماعی ایرانیان, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://iraniansocialworkers.ir/what-is-social-work-2/
2. گذار به مددکاری اجتماعی نوین در ایران, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://iraniansocialworkers.ir
3. مددکاری اجتماعی: سپری در برابر آسیب‌های اجتماعی – مددکار نیوز, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://www.madadkarnews.ir
4. چالش های مددکاری اجتماعی رسانه ای در عصر دیجیتال – سیویلیکا, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://civilica.com/note/12303/
5. رکود و بی تفاوتی در مددکاری اجتماعی ایران: چالش‌ها و راهکارها, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://iraniansocialworkers.ir
6. دیدگاه جهان وطنی و مددکاری اجتماعی – مددکار نیوز, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://www.madadkarnews.ir
7. مددکاری اجتماعی ایرانیان, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://iraniansocialworkers.ir/
8. آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺣﺮﻓﻪ ﻣﺪدﮐﺎرى اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ www.iraniansocialworkers.ir, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://iraniansocialworkers.ir/wp-content
9. جایگاه اصول اخلاق حرفه ای در مددکاری اجتماعی کجاست؟, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://iraniansocialworkers.ir
10. مددکاری اجتماعی در حوزه صنعت, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://iraniansocialworkers.ir/
11. وضعیت مددکاری گروهی در ایران, زمان دسترسی: اکتبر ۱۰, ۲۰۲۵، https://iraniansocialworkers.ir