ابعاد اجتماعی تاب‌آوری محله محور

ابعاد اجتماعی تاب‌آوری محله محور

راهبردی برای شهرهای پایدار

کاری از گروه پژوهش در رسانه تاب آوری ایران

بخش اول: مقدمه و تبیین پارادایم تاب‌آوری محله‌محور

مواجهه با مخاطرات شهری در قرن ۲۱

گسترش شتابان شهرنشینی و افزایش پیچیدگی سامانه‌های شهری در سده بیست‌و‌یکم، شهرها را در معرض طیف وسیعی از ریسک‌ها و شوک‌های پیش‌بینی‌شده و پیش‌بینی‌نشده قرار داده است.

این مخاطرات شامل بلایای طبیعی نظیر زلزله و سیل، تغییرات اقلیمی، و همچنین تنش‌های مزمن اجتماعی و اقتصادی مانند فقر شهری و آسیب‌های ناشی از تحولات سریع جمعیتی هستند.

در گذشته، تمرکز مدیریت شهری عمدتاً بر «کاهش مخاطرات» و رویکردهای صرفاً مقابله‌ای معطوف بود. اما تجربه جهانی نشان داد که این رویکرد انفعالی کافی نیست.  

پارادایم نوین «تاب‌آوری شهری» به عنوان یک تفکر یکپارچه‌ساز در مدیریت شهری و مدیریت بحران مطرح شده است.

تاب‌آوری شهری توانایی یک محدوده برای مقاومت، جذب، انطباق، تغییر، و بازیابی به موقع و کارآمد در برابر اثرات یک خطر را تعریف می‌کند.

این تفکر در سیستم‌های پیچیده شهری، درک پویایی و روابط غیرخطی میان عوامل انسانی و اکولوژیکی را ممکن می‌سازد و راهبردهای پایداری را بسط می‌دهد.  

تعریف و اهمیت تاب‌آوری در مقیاس خرد (محله)

تاب‌آوری محله‌محور یک مفهوم چندوجهی و پیچیده است که بر نقش محله به عنوان واحدی خرد و انسانی در ساختار جامعه شهری تأکید دارد.

تعریف جامع این مفهوم، ظرفیت محلات را برای سازگاری، بازیابی و حتی رشد در مواجهه با عوامل استرس‌زای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی می‌داند.

هدف نهایی تاب‌آوری محله‌محور تنها «زنده ماندن» در برابر بحران نیست، بلکه «قوی‌تر خارج شدن» از آن، با بهبود مستمر ساختارها و روابط اجتماعی است.  

اهمیت تاب‌آوری محله‌محور در این است که قدرت محلی را از طریق بهره‌گیری از منابع و سرمایه‌های داخلی، به ویژه روابط اجتماعی، مشارکت شهروندان و شبکه‌های حمایت اجتماعی، تقویت می‌کند.

در این چارچوب، انسجام اجتماعی، حس تعلق و اعتماد متقابل، به ارتقای ظرفیت جامعه محلی برای پاسخگویی توانمندتر و بازگشت سریع‌تر به شرایط عادی کمک شایانی می‌نماید.

در عصر کنونی، اهمیت تاب‌آوری اجتماعی فرهنگی در سطح محله‌ها به عنوان یکی از ارکان اصلی مدیریت بحران و توسعه پایدار شهری، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.  

بخش دوم: مبانی نظری و تفکیک ابعاد کلیدی تاب‌آوری اجتماعی

ساختار چندوجهی تاب‌آوری محلی

تاب‌آوری محله‌ای مجموعه‌ای پیچیده از عوامل اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و زیرساختی است که در تعامل تنگاتنگ با یکدیگر قرار دارند. برای تحلیل این پدیده، باید تمایز روشنی میان ابعاد مختلف آن قائل شد.  

تمایز تاب‌آوری اجتماعی و کالبدی: تاب‌آوری کالبدی یا فیزیکی عمدتاً بر مقاوم‌سازی زیرساخت‌ها و سازه‌ها در برابر مخاطرات (مانند زلزله) تمرکز دارد. در مقابل، تاب‌آوری اجتماعی شامل شرایطی است که تحت آن افراد و گروه‌های اجتماعی با تغییرات محیطی انطباق می‌یابند و بیانگر توان جامعه برای پاسخ به بحران‌ها است.  

بررسی‌ها نشان می‌دهد که میان این دو بُعد، رابطه‌ای مستقیم و دوطرفه وجود دارد. پژوهش‌ها آشکار ساخته‌اند که نبود تاب‌آوری اجتماعی می‌تواند منجر به سرعت گرفتن روند فرسودگی کالبدی بافت‌های مسکونی شود.

این یافته نشان می‌دهد که فرسودگی ساختارها صرفاً یک مشکل فیزیکی نیست، بلکه یک بحران مدیریتی و اجتماعی محسوب می‌شود؛ زیرا جوامعی که فاقد پیوندهای قوی، اعتماد و مشارکت هستند، انگیزه یا توان کمتری برای سرمایه‌گذاری مشترک و نگهداری از فضاهای فیزیکی محله دارند.

بنابراین، تضمین ایمنی و کاهش آسیب‌پذیری ساکنان نیازمند ایجاد شبکه‌ای یکپارچه از سیستم‌های فیزیکی و جوامع انسانی تاب‌آور است.  

مؤلفه‌های هسته‌ای تاب‌آوری اجتماعی

عوامل مؤثر بر تاب‌آوری اجتماعی محلات در مدل‌های پژوهشی، اغلب به دو دسته کلی عوامل محیطی (فیزیکی، اجتماعی، ادراکی) و غیرمحیطی طبقه‌بندی می‌شوند.

نتایج حاصل از تحلیل‌های ساختاری در محلات مسکونی ایران، تأثیرگذاری ۱۱ مؤلفه را بر تاب‌آوری اجتماعی تأیید کرده‌اند.

از این میان، سه عامل دارای بیشترین تأثیرگذاری هستند:

«مهارت‌ها و توانایی‌ها» (که به بعد انسانی اشاره دارد)، «تعاملات اجتماعی» (بعد سرمایه اجتماعی) و «تنوع منابع» (بعد اقتصادی/نهادی).  

در تحلیل ابعاد کلیدی، سرمایه‌های محلی زیر نقش بنیادی ایفا می‌کنند:

بخش سوم: رکن اول: سرمایه اجتماعی: موتور محرک تاب‌آوری

سرمایه اجتماعی به عنوان مهم‌ترین معیار سنجش

سرمایه اجتماعی به عنوان مهم‌ترین رکن تاب‌آوری محله‌محور شناخته می‌شود. این مؤلفه مجموعه‌ای از هنجارها، روابط، اعتماد متقابل و همکاری بین اعضا را شامل می‌شود و به عنوان ابزار و هدف اصلی در مدلهای محله محور شناخته می‌شود.

در واقع، سرمایه اجتماعی زمینه ساز توانمندسازی اجتماعی است و ضریب ایمنی و تاب‌آوری محلات در مقابل تهدیدات مختلف را بالا می‌برد.  

پژوهش‌های انجام‌شده در محلات ایران، به ویژه در سکونتگاه‌های خودانگیخته (محله امت‌آباد آمل)، به صراحت نشان می‌دهند که مولفه سرمایه اجتماعی مهم‌ترین معیار در تاب‌آوری اجتماعی محله در برابر مدیریت و کنترل تغییرات است.

در میان اجزای این سرمایه، اعتماد اجتماعی به عنوان هسته اصلی برجسته می‌شود. نتایج مدل‌های ساختاری نشان داد که اعتماد اهالی نسبت به سازمان‌ها و نهادهای محلی، با بالاترین بار عاملی، مهمترین متغیر تشکیل‌دهنده سرمایه اجتماعی است.  

با این حال، یک چالش اساسی در بافت‌های ناکارآمد وجود دارد. سکونتگاه‌های خودانگیخته اغلب ناشی از نادیده گرفتن اقشار متوسط و کم‌درآمد شهری هستند.

این وضعیت اغلب منجر به بی اعتمادی اولیه مردم به نهادهای دولتی می‌شود. بنابراین، ارتقای تاب‌آوری مستلزم راهبردی است که به طور همزمان پیوندهای افقی (بین همسایگان) و پیوندهای عمودی (با نهادها) را تقویت کند.

سازمان‌های مردم‌نهاد در این میان نقشی حیاتی به عنوان پلی برای بازگرداندن اعتماد و پر کردن شکاف‌های خدماتی ایفا می‌کنند.  

نقش انسجام اجتماعی، همبستگی و پیوندهای غیررسمی

انسجام اجتماعی به منزله پیوند اعتماد و همکاری بین ساکنان، مهمترین سازوکار فرهنگی در افزایش تاب‌آوری است.

این انسجام از طریق توسعه شبکه‌های اجتماعی قوی و فعال در سطح محله شکل می‌گیرد که موجب افزایش مشارکت شهروندان، تقویت حس همبستگی و حمایت متقابل در زمان‌های بحران می‌شود.  

روابط انسانی و اجتماعی در این چارچوب نقشی اساسی دارند؛ ارتباطات مؤثر، اعتماد و مشارکت فعال مردم باعث می‌شود که جامعه محلی توانمندتر پاسخ دهد. شبکه‌های غیررسمی محلی، مانند شوراهای محلی، گروه‌های مذهبی، فرهنگی و خیرین، و پیوندهای خویشاوندی، بستری برای انتقال دانش و حمایت متقابل ایجاد می‌کنند.

شایان ذکر است که پتانسیل مشارکت در بسیاری از محلات شهری بالاست؛ برای مثال، در محله فرحزاد تهران، شاخص “تمایل اجتماعی به مشارکت” با میانگین ۹۴/۳، در رتبه اول شاخص‌های تاب‌آوری اجتماعی قرار دارد. این پتانسیل باید از طریق ایجاد ساختارهای رسمی و نهادی کارآمد، فعال شود.  

بخش چهارم: رکن دوم: ابعاد فرهنگی و سرمایه‌ انسانی در تاب‌آوری

تاب‌آوری فرهنگی: ریشه‌های هویت و انطباق

بعد فرهنگی تاب‌آوری محله‌ای به مجموعه ارزش‌ها، باورها، هنجارها، نمادها و رفتارهای مشترک اعضا اشاره دارد که نقش تسهیل‌کننده سازگاری و انطباق با شرایط جدید را ایفا می‌کند.

این بعد بر پایه هویت و ارتباطات فرهنگی محلی شکل می‌گیرد و نقشی بسیار مهم در ارتقاء آمادگی، پاسخگویی و بازسازی اجتماعی دارد.  

فرهنگ محله، با پیوندهای هویتی، تاریخی و معنوی میان ساکنان، بنیانی قدرتمند برای ایجاد همبستگی، تعهد اجتماعی و انگیزه جمعی جهت مقابله با سختی‌ها فراهم می‌کند.

در شرایط بحرانی، بهره‌گیری از عناصر فرهنگی مانند آیین‌ها، رسوم و مراسم سنتی می‌تواند اعتماد و روحیه همکاری و همیاری را تقویت کند.

سرمایه فرهنگی و نمادین، شامل دانش بومی، آگاهی اجتماعی، و همچنین اعتبار و وابستگی عاطفی به مکان است که بازسازی و بازیابی پس از بحران را تسریع می‌بخشد.

فعالیت‌های فرهنگی، نظیر کتابخوانی محله‌محور، می‌توانند به ایجاد فضاهای مشترک برای تعامل و تبادل دانش کمک کرده و همزمان تاب‌آوری فرهنگی و اجتماعی را ارتقا دهند.  

بعد انسانی: توانمندی فردی و سلامت روانی

بعد انسانی تاب‌آوری اجتماعی محله‌محور بر تقویت ظرفیت‌های فردی متمرکز است. آموزش‌های آمادگی در برابر بحران، ارتقای مهارت‌های زندگی، و افزایش آگاهی‌های اجتماعی و روانی شهروندان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.

در حقیقت، «مهارت‌ها و توانایی‌ها» به عنوان یکی از سه عامل کلیدی با بیشترین تأثیرگذاری بر تاب‌آوری اجتماعی شناخته شده است.  

سلامت روانی و جسمی افراد، توانایی یادگیری از تجربیات و سازگاری با شرایط جدید از فاکتورهای حیاتی در حفظ و ارتقای تاب‌آوری اجتماعی محله‌ای است. مفهوم تاب‌آوری فراتر از صرفاً «بقا» در برابر تهدیدات است.

شبکه جهانی ۱۰۰ شهر پایدار، تاب‌آوری را به عنوان توانایی بقا و شکوفایی (Flourishing) تعریف می‌کند.

این امر مستلزم آن است که جامعه پس از وقوع بحران، با ارتقای مهارت‌ها و سرمایه‌گذاری در سلامت روانی، به سطحی از کیفیت زندگی و مطلوبیت برسد که از وضعیت پیش از بحران بهتر باشد.

بنابراین، سرمایه‌گذاری در آموزش مهارت‌های نرم و افزایش آگاهی‌های اجتماعی، یک استراتژی توسعه‌ای است که فراتر از حوزه مدیریت اضطراری می‌رود.  

بخش پنجم: رکن سوم: حکم‌روایی محلی و مشارکت نهادی

نقش محوری مشارکت مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد

مشارکت مردمی در فرایندهای مدیریت بحران و سازگاری، یک عامل حیاتی در تقویت تاب‌آوری جوامع است.

نتایج پژوهشی نشان می‌دهد که مشارکت اجتماعی قوی‌ترین شاخص بازآفرینی شهری است که به صورت مستقیم به ارتقای تاب‌آوری کالبدی و اقتصادی کمک می‌کند.  

سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOs) نقش کلیدی در تقویت تاب‌آوری اجتماعی در برابر بحران‌ها و چالش‌های مختلف ایفا می‌کنند.

این سازمان‌ها به عنوان پلی میان دولت و جامعه عمل می‌کنند، به ویژه در مناطقی که نهادهای دولتی با محدودیت‌های بودجه‌ای و زیرساختی مواجه هستند.

فعالیت‌های سمن‌ها، مانند برگزاری کارگاه‌های آموزشی، حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر (مانند کودکان و زنان)، و تسهیلگری در حوزه‌هایی مانند کم‌آبی در مناطق روستایی، سرمایه اجتماعی را تقویت کرده و ظرفیت پاسخگویی جوامع را افزایش می‌دهد.

نتایج مدل‌سازی آینده‌پژوهی در شهرهای ایران نیز تأیید می‌کند که تسهیل مداخلات شهروندان و افزایش تعداد سازمان‌های مردم‌نهاد، جزو بالاترین ارزش سازگاری برای آینده تاب‌آوری اجتماعی شهری هستند.  

چالش‌های نهادی در مدیریت بحران محله‌ای

علیرغم پتانسیل بالای مشارکت شهروندان، نهادهای مدیریت شهری با چالش‌هایی در سطح همکاری‌های بین‌بخشی و تفویض اختیارات مواجه هستند.

ضعف همکاری بین‌نهادی در بسیاری از فرایندهای توسعه شهری، به عنوان ضعیف‌ترین شاخص شناخته شده و نیازمند تقویت است.  

ساختار مدیریت بحران نیازمند یکپارچگی است تا بتواند در مواجهه با حوادث غیرمترقبه و سوانح، از همه امکانات و لوازم مورد نیاز در سطوح ملی، منطقه‌ای و محلی استفاده کند.

در بحران‌های بزرگ (درجه ۳)، ابعاد رویداد به حدی است که تجهیز کلیه امکانات و هماهنگی کامل ارگان‌های مختلف در سطح شهر و مناطق پیرامونی لازم است.

تحقق این امر مستلزم تقویت نهادهای محلی و تفویض مسئولیت به آنهاست. در شرایطی که کارشناسان معتقدند مردم در مدیریت بحران کشور جایگاه شایسته‌ای ندارند، ایجاد ساختارهای نهادی کارآمد که زمینه مشارکت مؤثر محلی را فراهم کنند، برای دستیابی به حکم‌روایی شایسته شهری امری ضروری است.  

پیوند تاب‌آوری اجتماعی با اقتصاد محلی

تاب‌آوری اجتماعی محله‌محور شامل بعد اقتصادی نیز می‌شود. این بعد بر ایجاد فرصت‌های شغلی محلی، حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و مقاوم‌سازی اقتصاد محلی در برابر شوک‌ها و بحران‌های اقتصادی تأکید دارد.

اقتصاد مقاوم محله‌ای به حفظ پویایی اقتصادی و بازگشت سریع به وضعیت عادی کمک فراوانی می‌کند.

توانمندسازی محلات، به ویژه احیای بافت فرسوده، نه تنها باعث امیدآفرینی و نشاط اجتماعی می‌شود، بلکه سرمایه‌گذاری در این حوزه به طور مستقیم به رشد فراگیر جامعه در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می‌انجامد و تاب‌آوری کلی محله را تقویت می‌کند.  

بخش ششم: تحلیل مطالعات موردی و الگوهای ارزیابی در ایران

مدل‌های ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی

برای سنجش میزان تاب‌آوری در محلات، پژوهش‌های مختلفی در ایران از روش‌های ترکیبی (کمی و کیفی)، شامل مطالعات اسنادی، پیمایشی، تحلیل عاملی اکتشافی و مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) بهره گرفته‌اند.

این مدل‌ها به دنبال شناسایی و رتبه‌بندی مؤلفه‌های مؤثر بر تاب‌آوری هستند. نتایج این ارزیابی‌ها به طور مستمر نقش برجسته مؤلفه‌های اجتماعی، به ویژه مشارکت و اعتماد، را در بافت‌های گوناگون شهری و غیررسمی تأیید کرده‌اند.  

یافته‌های تجربی از محلات ایران

بررسی مطالعات موردی در شهرهای ایران، درک عمیق‌تری از سازوکارهای تاب‌آوری اجتماعی در محیط‌های محلی فراهم می‌کند:

• شهر بابل: پژوهشی در سه محله مسکونی بابل نشان داد که عوامل «مهارت‌ها و توانایی‌ها»، «تعاملات اجتماعی» و «تنوع منابع»، به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری را بر تاب‌آوری اجتماعی دارند. این یافته اهمیت آموزش و ظرفیت‌سازی فردی و گروهی را هم‌تراز با پیوندهای اجتماعی قرار می‌دهد.  
• محله امت‌آباد آمل: این محله به عنوان یک سکونتگاه خودانگیخته مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که مولفه سرمایه اجتماعی مهم‌ترین معیار در تاب‌آوری اجتماعی محله است. در این میان، اعتماد اجتماعی اهالی نسبت به سازمان‌ها و نهادهای محلی یک متغیر کلیدی محسوب می‌شود.  
• محله فرحزاد تهران: ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی در این محله نشان داد که شاخص «تمایل اجتماعی به مشارکت» در رتبه اول و «پیوندهای اجتماعی با همسایگان» در رتبه دوم قرار دارند. با وجود پتانسیل بالای مشارکت، میانگین کلی تاب‌آوری اجتماعی در محله فرحزاد در سطح متوسط (۵۰/۳) ارزیابی شد.  
• محله اوین تهران: در این محله قدیمی، شاخص سرمایه اجتماعی (مشارکت و خودانگیختگی) از نظر تأثیرگذاری بر شاخص‌های اقتصادی، کالبدی-نهادی و زیست‌محیطی، برتری دارد و در مجموع، میزان تاب‌آوری اجتماعی در این محله مطلوب ارزیابی شده است.  

جدول ۲: رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری اجتماعی در مطالعات موردی ایران

بخش هفتم: راهبردهای استراتژیک برای تقویت ابعاد اجتماعی تاب‌آوری

استراتژی‌های تقویت سرمایه اجتماعی

برای ارتقای تاب‌آوری اجتماعی، باید استراتژی‌ها بر تقویت هر دو نوع پیوند اجتماعی تمرکز کنند:

پیوندهای افقی (Bonding Social Capital) میان ساکنان و پیوندهای عمودی/پل‌زننده (Bridging Social Capital) میان ساکنان و نهادهای رسمی.

داده‌ها نشان می‌دهند که تمایل به مشارکت و پیوندهای همسایگی در محلات قوی است ، اما همکاری بین‌نهادی در سطح کلان ضعیف ارزیابی شده است.

این ناهماهنگی نشان می‌دهد که سرمایه اجتماعی پیوندی موجود به طور کارآمد به سرمایه اجتماعی پل‌زننده تبدیل نشده است. برای رفع این مشکل، راهبردهای زیر پیشنهاد می‌شود:  

• تمرکز بر فضاهای تعاملی مشترک: ایجاد فضاهای مشترک و تسهیل فعالیت‌های فرهنگی محله محور (مانند کتابخوانی) می‌تواند به تقویت شبکه و تبادل دانش کمک کند.  
• تقویت شبکه‌سازی محلی: توسعه شبکه‌های اجتماعی قوی و فعال که موجب افزایش همبستگی و حمایت متقابل در بحران می‌شود.  
• استفاده از فناوری‌های نوین: توسعه پلتفرم‌های دیجیتال مشارکتی می‌تواند پل ارتباطی میان نهادهای دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد باشد تا منابع و اطلاعات در مواقع بحران به صورت کارآمد مدیریت شوند.  

اقدامات عملی در حوزه آموزشی و انسان

توجه به بعد انسانی از طریق آموزش و افزایش آگاهی، نقش محوری در ارتقای ظرفیت انطباق دارد.

• آموزش عمومی مدیریت بحران: برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای شهروندان، نه تنها در مورد خطرات احتمالی، بلکه در مورد ارتقای مهارت‌های زندگی و سلامت روانی، حیاتی است.  
• بهره‌گیری از دانش بومی: باید در فرآیندهای برنامه‌ریزی و مدیریت بحران، دانش و آگاهی محلی نسبت به بحران‌ها و همچنین دانش بومی در نحوه مقابله با آنها مورد استفاده و ارتقا قرار گیرد.  

الزامات حکم‌روایی تاب‌آور

تحقق تاب‌آوری محله‌محور مستلزم تغییر در ساختارهای حکم‌روایی شهری است.

• اصلاح ساختارهای نهادی: تقویت نهادهای مردمی، شوراهای محلی، و سازمان‌های داوطلب برای تسهیل مداخلات شهروندان و همکاری بین‌بخشی ضروری است. این ساختارها باید به گونه‌ای طراحی شوند که توانمندسازی اجتماعی را به عنوان هدف اصلی خود قرار دهند.  
• پیوند با بازآفرینی شهری: بازآفرینی شهری به عنوان یک راهبرد چندوجهی، هدف بهبود کیفیت زندگی و ارتقای تاب‌آوری را دنبال می‌کند. هرگونه سرمایه‌گذاری در توانمندسازی محلات (به ویژه بافت‌های فرسوده) مستقیماً ضریب ایمنی و تاب‌آوری محلات را بالا می‌برد و به رشد فراگیر جامعه کمک می‌کند.  

بخش هشتم: نتیجه‌گیری و افق‌های آینده: محله تاب‌آور، شهر پایدار

تاب‌آوری اجتماعی محله‌محور، رویکردی حیاتی است که پایداری کلان‌شهرها را از طریق تقویت واحدهای خرد اجتماعی تضمین می‌کند.

تحلیل ابعاد اجتماعی نشان می‌دهد که نیروی محرکه اصلی تاب‌آوری، در سه‌گانه سرمایه اجتماعی قوی (با تأکید بر اعتماد به نهادها)، سرمایه انسانی توانمند (با تأکید بر مهارت و سلامت روانی)، و حکم‌روایی مشارکتی (با تمرکز بر سمن‌ها و همکاری بین‌بخشی) نهفته است.

یافته‌های تجربی در محلات ایران به طور مداوم اهمیت مشارکت و پیوندهای اجتماعی را برجسته می‌کنند؛ با این وجود، چالش‌های ساختاری، به ویژه در زمینه عدم هماهنگی نهادی و کمبود منابع، مانع از تبدیل کامل این پتانسیل اجتماعی به تاب‌آوری عملیاتی شده است.

دستیابی به تاب‌آوری پایدار نیازمند اقداماتی فراتر از صرفاً برنامه‌ریزی کالبدی است. این امر مستلزم همکاری میان‌بخشی، سرمایه‌گذاری در آموزش برای ارتقای ظرفیت‌های فردی و اجتماعی، و تقویت نهادهای مردمی است.

پژوهش‌های آینده باید به تحلیل ساختاری اثرات بحران‌ها بر تاب‌آوری اجتماعی در چهارچوب حکم‌روایی شایسته شهری بپردازند تا بتوان از ناپایداری‌های سیستم جلوگیری کرد.

با این راهبرد جامع، جوامع می‌توانند نه تنها در برابر چالش‌ها مقاومت کنند، بلکه پس از آن‌ها قوی‌تر شوند و کیفیت زندگی ساکنان را به صورت پایدار افزایش دهند.