تاب‌آوری، به‌عنوان توانایی فرد برای مقابله با بحران‌ها و بازسازی خود، مفهومی است که در مطالعات روان‌شناسی و علوم اجتماعی به‌طور گسترده‌ای مورد بررسی قرار گرفته است. با این حال، رویکردهای جنسیتی به تاب‌آوری، به‌ویژه در جوامع مختلف، نیازمند بازنگری و نقد هستند.
در این مقاله، به بررسی انتقادی نظریات جنسیتی تاب‌آوری و چالش‌های مرتبط با آن می‌پردازیم.
فهرست عناوین
نقد نظریات جنسیتی تاب‌آوری
نادیده‌گرفتن تنوع جنسیتی
بسیاری از مطالعات تاب‌آوری، به‌ویژه در زمینه‌های روان‌شناسی و علوم اجتماعی، بر اساس دوگانه‌سازی جنسیتی (مرد/زن) ساخته شده‌اند.
این رویکردها ممکن است تفاوت‌های فردی را نادیده بگیرند و به‌جای تمرکز بر ویژگی‌های فردی، بر اساس جنسیت قضاوت کنند.
برای مثال، مطالعات نشان داده‌اند که نقش‌های جنسیتی می‌توانند بر تاب‌آوری و سلامت روان تأثیرگذار باشند، به‌طوری‌که زنان با پذیرش نقش‌های مردانه یا آندروژنی، تاب‌آوری بیشتری از خود نشان می‌دهند MDPI.
نادیده‌گرفتن تجارب خاص گروه‌های مختلف
برخی از مطالعات تاب‌آوری، به‌ویژه در زمینه‌های روان‌شناسی و علوم اجتماعی، بر اساس دوگانه‌سازی جنسیتی (مرد/زن) ساخته شده‌اند.
این رویکردها ممکن است تفاوت‌های فردی را نادیده بگیرند و به‌جای تمرکز بر ویژگی‌های فردی، بر اساس جنسیت قضاوت کنند.
برای مثال، مطالعات نشان داده‌اند که نقش‌های جنسیتی می‌توانند بر تاب‌آوری و سلامت روان تأثیرگذار باشند، به‌طوری‌که زنان با پذیرش نقش‌های مردانه یا آندروژنی، تاب‌آوری بیشتری از خود نشان می‌دهند MDPI.
بازتولید ساختارهای قدرت
برخی از پژوهشگران معتقدند که تمرکز بر تاب‌آوری فردی ممکن است به‌جای نقد ساختارهای اجتماعی و اقتصادی، بر فرد متمرکز شود و مسئولیت را از دوش ساختارهای قدرت بردارد.
این رویکرد می‌تواند منجر به نادیده‌گرفتن عواملی مانند فقر، تبعیض و نابرابری‌های اجتماعی شود که بر تاب‌آوری افراد تأثیرگذار هستند.
پیشنهادات برای رویکردهای جایگزین
رویکردهای تقاطعی (Intersectional)
استفاده از رویکردهای تقاطعی می‌تواند به درک بهتری از تاب‌آوری در گروه‌های مختلف کمک کند.
این رویکردها با در نظر گرفتن عواملی مانند جنسیت، نژاد، طبقه اجتماعی و هویت جنسی، تفاوت‌های فردی را در نظر می‌گیرند و تاب‌آوری را به‌عنوان یک فرایند پیچیده و چندبعدی می‌بینند.
تأکید بر تاب‌آوری جمعی
به‌جای تمرکز صرف بر تاب‌آوری فردی، می‌توان بر تاب‌آوری جمعی و اجتماعی تأکید کرد.
این رویکرد به‌ویژه در جوامع آسیب‌دیده از بحران‌ها و جنگ‌ها اهمیت دارد و می‌تواند به تقویت همبستگی اجتماعی و بازسازی جوامع کمک کند.
نقد ساختاری
پژوهشگران باید به نقد ساختارهای اجتماعی و اقتصادی بپردازند که بر تاب‌آوری افراد تأثیرگذار هستند.
این نقد می‌تواند به شناسایی عواملی مانند فقر، تبعیض و نابرابری‌های اجتماعی کمک کند که بر تاب‌آوری افراد تأثیر دارند.
نتیجه‌گیری
تاب‌آوری مفهومی پیچیده و چندبعدی است که نیازمند رویکردهای جامع و نقد ساختاری است.
با پذیرش تنوع جنسیتی و اجتماعی، می‌توان به درک بهتری از تاب‌آوری در گروه‌های مختلف دست یافت و سیاست‌ها و مداخلات موثرتری طراحی کرد.
Challenging Gendered Theories of Resilience: A Critical Perspective
Introduction
Resilience, defined as the capacity of individuals to cope with adversity and recover from setbacks, has been widely studied across psychology and social sciences
However, gendered approaches to resilience—especially those that frame resilience strictly within male and female categories—warrant critical examination. This article explores the limitations of traditional gendered perspectives on resilience and argues for more inclusive, intersectional, and structural approaches
Critique of Gendered Theories of Resilience
Over-Simplification through Gender Binaries
Many studies on resilience are built upon a binary gender framework (men vs. women). Such approaches often overlook individual differences by generalizing resilience capacities based solely on gender. For example, research shows that adopting roles outside traditional gender norms—such as women exhibiting androgynous traits or men embracing emotional openness—can enhance resilience beyond what gendered stereotypes suggest
Neglecting Specific Experiences of Diverse Groups
By focusing narrowly on gender binaries, these theories frequently ignore the unique social, cultural, and economic contexts affecting individuals. Intersectional identities (such as ethnicity, class, sexual orientation) profoundly influence resilience but are often marginalized in gender-focused research
Reproducing Power Structures
Focusing predominantly on individual resilience risks depoliticizing adversity and ignoring systemic factors like poverty, discrimination, and social inequality. This approach can inadvertently place responsibility on individuals rather than addressing structural barriers that undermine resilience
Alternative Approaches to Understanding Resilience
Intersectional Frameworks
Adopting intersectionality allows researchers to explore how overlapping identities and social positions shape resilience. This multidimensional perspective appreciates complexity and moves beyond simplistic gender binaries
Emphasizing Collective Resilience
Shifting the focus from individual to collective resilience highlights community strength, social support networks, and shared recovery processes, especially relevant in communities affected by crises or conflict
Structural Critique
Incorporating critical analysis of social and economic systems is essential for understanding barriers to resilience. Addressing inequalities, discrimination, and lack of resources is crucial for fostering true resilience
Conclusion
Resilience is a multifaceted and dynamic concept that requires holistic and critical perspectives. Moving beyond gender binaries towards intersectional, collective, and structural approaches enables a more nuanced understanding and supports effective policies and interventions
