فهرست عناوین
- تأثیر رسانه تاب‌آوری ایران بر اکوسیستم تولید محتوای ملی
- مقدمه: ضرورت پارادایم شیفت در ارتباطات تاب‌آوری
- چارچوب‌های نظری نفوذ: مدل انتشار نوآوری‌ها در اکولوژی رسانه
- مدل روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور (SJ) به عنوان استراتژی محتوایی RMI
- استراتژی‌های هم‌افزایی و ارتقاء اعتبار در تعامل با رسانه‌های جریان اصلی
- سنجش اثربخشی و ارزیابی نفوذ رسانه‌ای RMI
- نتیجه‌گیری و توصیه‌های استراتژیک برای توسعه اکوسیستم تاب‌آوری
تأثیر رسانه تاب‌آوری ایران بر اکوسیستم تولید محتوای ملی
مرجعیت رسانه‌ای تخصصی به مثابه کاتالیست انتشار: مدل‌سازی نفوذ رسانه تاب‌آوری ایران (RMI) بر اکوسیستم تولید محتوای ملی
The Specialized Media Authority as a Diffusion Catalyst: Modeling the Influence of Iran’s Resilience Media (RMI) on National Content Production Ecosystems
مقدمه: ضرورت پارادایم شیفت در ارتباطات تاب‌آوری
معرفی چالش جهانی پوشش خبری منفی و عدم اطمینان
پوشش خبری در سطح جهانی، به طور فزاینده‌ای بر موضوعاتی با ارزش منفی (Negative Valence) تمرکز دارد.۱
اگرچه رسانه‌های خبری می‌توانند محتوای مثبت، خنثی یا منفی داشته باشند، اکثریت قریب به اتفاق اقلام خبری حاوی بار منفی هستند.۱ این تمرکز مکرر بر اخبار منفی نه تنها توجه مخاطب را بیشتر جلب می‌کند، بلکه واکنش‌های فیزیولوژیکی و روان‌شناختی شدیدتری را نیز برمی‌انگیزد.۱
قرار گرفتن مداوم در معرض جریان اخبار منفی، بهزیستی کلی و سلامت روان جامعه را به خطر می‌اندازد. این پدیده، به‌ویژه در عصر نوین رسانه‌ای، منجر به استرس و اضطراب ناشی از پدیده‌ای می‌شود که به آن «اثر القاکننده عدم اطمینان» (Uncertainty-Inducing Effect) گفته می‌شود.
این عدم اطمینان از نوسانات و غیرقابل پیش‌بینی بودن ناملایمات محیطی و اجتماعی-سیاسی، و همچنین نحوه بازنمایی (یا بازنمایی نادرست) آن‌ها در اخبار رسانه‌ای نشئت می‌گیرد.۱
تحقیقات مربوط به پاندمی کووید-۱۹ تأیید کرده است که این وضعیت می‌تواند یک چرخه معیوب از نگرانی و مصرف بیش از حد رسانه را ایجاد کند که با علائم آسیب‌شناسی روانی (Psychopathology) همراه است.۱ تلاش برای کاهش این استرس ناشی از عدم قطعیت اغلب به راهبردهای ناسازگارانه منجر می‌شود.
در مقابل این چالش، «ارتباطات تاب‌آوری» (Resilience Communication) به عنوان یک ابزار استراتژیک برای تقویت همبستگی اجتماعی و آمادگی در برابر بحران‌ها عمل می‌کند.
چارچوب‌هایی مانند Resilience Activation Framework برای یکپارچه‌سازی تحقیقات، تقویت پروژه‌های وابسته به هم و فراهم کردن یک زبان مشترک برای ارزیابی نتایج و پیامدهای سیاستی و مداخله‌ای توسعه یافته‌اند.۲
ارتباطات استراتژیک، با تمرکز بر روایت‌پردازی هدفمند و خلاقانه، آگاهی جمعی را در مورد آمادگی در برابر بلایا، تغییرات اقلیمی و تاب‌آوری افزایش می‌دهد.۳ این نوع ارتباط، داده‌های فنی را به روایت‌های جذابی تبدیل می‌کند که جوامع را ترغیب و بسیج می‌نماید.۳
معرفی مورد مطالعه: رسانه تاب‌آوری ایران (RMI)
«رسانه تاب‌آوری ایران» (RMI)، مورد مطالعاتی این پژوهش، یک نهاد تخصصی است که برای رسیدگی به نیازهای اجتماعی و دانشی مرتبط با تاب‌آوری تأسیس شده است.
مأموریت اصلی آن بر اساس ریشه لاتین واژه Resilience (به معنای «بازگشتن» یا «جهیدن از بحران») تعریف شده است: ترویج دانش «انطباق و مقاومت اجتماعی».۴
RMI با هدف تکمیل «پورتال تخصصی جامع تاب‌آوری در کشور» فعالیت می‌کند و خود را به عنوان «اولین مرجع تخصصی تاب‌آوری اجتماعی در کشور» معرفی می‌نماید.۴
دامنه فعالیت‌های این پلتفرم در چهار حوزه کلیدی متمرکز است: آموزش، پژوهش، انتشار کتاب، و انتشار مقالات، یادداشتها و تازه‌های تاب‌آوری.۴
یک ویژگی متمایز و استراتژیک RMI، هدف آن برای ایجاد «هم‌افزایی» (Synergy) میان فارغ‌التحصیلان علوم روانشناسی و جامعه‌شناسی در ایران است.۴
این هدف نشان می‌دهد که RMI صرفاً یک رسانه خبری نیست، بلکه یک پل ارتباطی سازمانی میان آکادمی و عرصه عمومی است، که این نقش با مدل‌های بین‌المللی مشارکت‌های جامعه-آکادمی برای پیشبرد عدالت اجتماعی و سلامت عمومی همسو است.۵
سابقه تأسیس RMI بر پایه یک دهه تخصص در تولید محتوای تخصصی تاب‌آوری است که ریشه در پلتفرم «مددکاری اجتماعی ایرانیان» (ISW) دارد.۴ ISW به عنوان «برند تخصصی مددکاری اجتماعی ایران» شناخته می‌شود و یک «مدل نوآورانه در تولید دانش» را پایه‌گذاری کرده است که محتوای انحصاری وب‌سایت را به شش عنوان کتاب تخصصی تبدیل کرده است.۷
این پیشینه در تولید محتوای معتبر و تخصصی، RMI را در جایگاهی ممتاز برای نفوذ نظری و عملی بر محتوای رسانه‌های عمومی قرار می‌دهد.
طرح سؤال پژوهش و ساختار مقاله
با توجه به مأموریت تخصصی RMI و نیاز جهانی به تغییر پارادایم خبری به سمت تاب‌آوری و راه‌حل، این پژوهش سؤال اصلی زیر را مطرح می‌کند:
مکانیسم‌های نظری و استراتژیک بین‌المللی که RMI به عنوان یک نهاد نیچ (Niche Authority) می‌تواند از طریق آن‌ها، روند تولید محتوای تاب‌آوری (فریمینگ، موضوعات، و لحن) را در رسانه‌های جریان اصلی ملی تحت تأثیر قرار دهد، کدامند؟
این مقاله با تحلیل چارچوب‌های اکولوژی رسانه، انتشار نوآوری‌ها، و روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور، مکانیسم‌های نفوذ RMI را مدل‌سازی کرده و در نهایت، سنجه‌های لازم برای ارزیابی اثربخشی این نفوذ را ارائه می‌دهد.
چارچوب‌های نظری نفوذ: مدل انتشار نوآوری‌ها در اکولوژی رسانه
برای مدل‌سازی چگونگی تأثیرگذاری یک نهاد تخصصی مانند RMI بر رسانه‌های جریان اصلی، باید از نظریه‌هایی استفاده کرد که رابطه میان محیط رسانه‌ای و محتوای منتشر شده در آن را توضیح می‌دهند.
این تحلیل بر سه تئوری کلیدی اکولوژی رسانه، انتشار نوآوری‌ها و تئوری نیچ استوار است.
تئوری اکولوژی رسانه (Media Ecology) و جایگاه RMI
تئوری اکولوژی رسانه، که توسط مارشال مک‌لوهان و نیل پستمن مطرح شد، رسانه و تکنولوژی ارتباطی را محیطی می‌داند که فرهنگ انسانی در آن رشد می‌کند.۸
این نظریه تصریح می‌کند که محیط رسانه‌ای (اکولوژی) بر نحوه ادراک، فهم، احساس و ارزش‌های انسانی تأثیر می‌گذارد و تعامل ما با رسانه بقای ما را تسهیل یا مختل می‌کند.۸
از منظر اکولوژی رسانه، RMI با تعریف خود به عنوان یک «پورتال تخصصی جامع»، یک اکولوژی تخصصی را در سیستم رسانه‌ای ایران ایجاد می‌کند.۴
این مفهوم حاکی از آن است که رسانه‌ها به عنوان محیط، اکولوژی و سیستم عمل می‌کنند و محتوا چیزی است که در درون این سیستم اتفاق می‌افتد؛ اما این محتوا ممکن است لزوماً بر خود سیستم تأثیر نگذارد.۹
اهمیت RMI در اینجا این است که ساختار تخصصی آن (سیستم) متفاوت از ساختار رسانه‌های عمومی است. ایجاد یک نهاد آکادمیک-رسانه‌ای متمرکز بر پژوهش و آموزش ۴، یک تغییر تکنولوژیک در محیط ارتباطات محسوب می‌شود که می‌تواند بر ساختار کلی انتشار اطلاعات تأثیر بگذارد.
مدل انتشار نوآوری‌ها (Diffusion of Innovations – DOI)
تئوری انتشار نوآوری‌ها (DOI)، نحوه گسترش ایده‌ها و فناوری‌های جدید در سیستم‌های اجتماعی را در طول زمان توضیح می‌دهد.۱۰ این چارچوب برای درک نحوه انتشار پلتفرم‌ها و محتوای رسانه‌ای در میان جمعیت کاربرد دارد.۱۰
محتوای تخصصی تاب‌آوری که RMI تولید می‌کند، در این مدل به عنوان یک «نوآوری» مدل‌سازی می‌شود که باید از طریق کانال‌های ارتباطی (رسانه‌های جریان اصلی) در یک سیستم اجتماعی (جامعه رسانه‌ای ملی) انتشار یابد.۱۱
DOI بیان می‌کند که پنج عنصر اصلی بر گسترش یک ایده جدید تأثیر می‌گذارند: خود نوآوری، پذیرندگان، کانال‌های ارتباطی، زمان و سیستم اجتماعی.۱۱
نفوذ موفق RMI بر رسانه‌های اصلی به این بستگی دارد که محتوای آن به سرعت به «توده بحرانی» (Critical Mass) پذیرش برسد. این نقطه حیاتی جایی است که پذیرش نوآوری به خودپایدار تبدیل می‌شود و معمولاً در مرز میان «پذیرندگان اولیه» (Early Adopters) و «اکثریت اولیه» (Early Majority) قرار دارد؛ که در ادبیات بازاریابی به آن «پرتگاه بازاریابی» (Marketing Chasm) می‌گویند.۱۱
برای عبور از این پرتگاه، RMI باید استراتژی‌هایی را برای متقاعدسازی رهبران فکری در رسانه‌های جریان اصلی طراحی کند تا نوآوری محتوایی (محتوای تاب‌آوری) به یک هنجار خبری تبدیل شود.
تئوری نیچ (Niche Theory) و استراتژی همزیستی
تئوری نیچ، که از اکولوژی تکاملی نشئت گرفته است، بر پویایی‌های رقابتی در بازار رسانه‌ای تمرکز دارد.۱۲
این نظریه توضیح می‌دهد که چگونه پلتفرم‌های مختلف رسانه‌ای برای منابع حیاتی مانند رضایت کاربر و جلب توجه (Attention) رقابت می‌کنند.۱۲
در یک اکوسیستم پویا، اگر یک جمعیت جدید (مانند RMI) در سیستمی که منابع آن محدود است ظهور کند، یک رابطه رقابتی ایجاد می‌شود.۱۲
با این حال، نتیجه اجتناب‌ناپذیر این رقابت، توسعه الگوهای «همزیستی» (Coexistence) یا «جایگزینی» (Substitution) است.۱۲ برای RMI، که یک نهاد تخصصی است ۴، استراتژی موفقیت‌آمیز، همزیستی است نه رقابت مستقیم.
رسانه‌های جریان اصلی معمولاً بر پوشش گسترده مشکل‌محور و اخبار روزمره تمرکز می‌کنند، در حالی که RMI با هدف هم‌افزایی با متخصصان و انجام پژوهش ۴، محتوای عمقی و شواهد تخصصی تولید می‌کند.
بقا و نفوذ RMI در اکولوژی رسانه به شدت به توانایی آن در ارائه منابعی (محتوای تخصصی) وابسته است که تولید آن‌ها برای رسانه‌های پرشتاب جریان اصلی دشوار است.
این امر، رقابت بر سر توجه مخاطب را به یک الگوی همزیستی از طریق تأمین منابع داده تغییر می‌دهد. به عبارت دیگر، رسانه‌های عمومی برای عمق تحلیلی و ارائه راه‌حل مجبور به استناد به RMI می‌شوند، در نتیجه RMI را به یک مرجع ضروری در اکوسیستم رسانه‌ای تبدیل می‌کند.
مدل پیشنهادی نفوذ RMI از طریق این سه چارچوب نظری، در جدول زیر خلاصه شده است:
مدل نفوذ رسانه تاب‌آوری ایران (RMI) بر جریان اصلی خبری
| چارچوب نظری خارجی | مکانیسم تأثیر RMI | خروجی مورد انتظار در رسانه‌های جریان اصلی |
| تئوری انتشار نوآوری‌ها (DOI) 11 | عرضه “نوآوری محتوایی” (Resilience Content) به عنوان یک جایگزین مثبت و کارآمد. | پذیرش محتوای تاب‌آوری توسط رسانه‌های اصلی (Early Majority) و رسیدن به «توده بحرانی» (Critical Mass). |
| روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور (SJ) 13 | تأمین داده‌های تخصصی، شواهد و بینش درباره پاسخ‌ها و واکنش‌های اجتماعی به مشکلات. | شیفت پارادایم خبری از تمرکز بر “مشکل” (Problem-Focused) به تمرکز بر “راهکار” (Response-Focused). |
| اکولوژی رسانه/نیچ ۸ | تثبیت یک نیچ تخصصی (Social Resilience) که توسط رسانه‌های عمومی به‌طور کامل پوشش داده نمی‌شود. | مجبور شدن رسانه‌های جریان اصلی به تعامل یا استناد به RMI برای تکمیل فضای خبری خود، که منجر به همزیستی می‌شود. |
مدل روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور (SJ) به عنوان استراتژی محتوایی RMI
استراتژی محتوایی RMI برای نفوذ موفقیت‌آمیز در رسانه‌های جریان اصلی باید بر روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور (Solutions Journalism – SJ) متمرکز شود.
این رویکرد نه تنها محتوای تخصصی RMI را برای رسانه‌های عمومی جذاب می‌سازد، بلکه هدف اصلی آن، یعنی ارتقای انطباق اجتماعی، را تقویت می‌کند.۴
تعریف و توجیه روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور (SJ)
روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور، که در اروپا اغلب به عنوان روزنامه‌نگاری سازنده (Constructive Journalism) شناخته می‌شود، نوعی گزارش‌دهی دقیق است که بر بررسی پاسخ‌های مبتنی بر شواهد به مشکلات اجتماعی تمرکز دارد.۱۴
این رویکرد، در تقابل با اخبار صرفاً منفی ۱، به مخاطب احساس امید و «عاملیت» (Agency) می‌بخشد.۱۶
اثربخشی SJ فراتر از احساسات مثبت است. مطالعات نشان می‌دهد که محتوای راه‌حل‌محور می‌تواند گفتمان عمومی را به طور قابل توجهی افزایش دهد؛ به عنوان مثال، پس از انتشار یک سری گزارش متمرکز بر راه‌حل در مورد فقر، اشاره به این موضوع در فضاهای عمومی و جلسات سیاست‌گذاری محلی به شدت افزایش یافت.۱۶
علاوه بر این، مخاطبان تمایل بیشتری به صحبت در مورد مسائل، همکاری با دیگران، و پاسخگو کردن مسئولان برای ایجاد تغییر از خود نشان دادند.۱۶
در سطح سازمانی، SJ می‌تواند پایداری مالی را نیز تقویت کند.۱۶ همچنین، این رویکرد یک مزیت حیاتی برای سلامت سازمانی دارد: تمرکز دائمی بر اخبار منفی می‌تواند به سلامت روان خبرنگاران آسیب بزند.۱۴
خبرنگارانی که در معرض محتوای ترومازا قرار دارند، نیاز مبرمی به سیستم‌های حمایتی سلامت روان دارند.۱۷
بنابراین، اتخاذ مدل SJ نه تنها برای مخاطب، بلکه برای حفظ سلامت و انگیزه خبرنگاران نیز مفید است.۱۴ این یک عامل انگیزشی پنهان برای تسهیل پذیرش این مدل در اتاق‌های خبر جریان اصلی است.
RMI به مثابه تسهیل‌گر عملیاتی SJ
روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور نیازمند رعایت چهار رکن کیفیت (Rigors) است:
۱) پاسخ (Response)، ۲) شواهد (Evidence)، ۳) محدودیت‌ها (Limitations)، و ۴) بینش (Insight).13 RMI، به عنوان یک مرجع تخصصی که بر پژوهش و آموزش مبتنی است ۴، می‌تواند شکاف‌های موجود در تولید محتوای SJ را در رسانه‌های جریان اصلی پر کند.
رسانه‌های عمومی اغلب فاقد منابع لازم برای انجام تحقیقات عمیق مورد نیاز برای ارکان شواهد و بینش SJ هستند.۱۵ RMI با تأمین داده‌های دقیق و مبتنی بر واقعیت (Fact-based, data-driven) در مورد چگونگی پاسخ جوامع به مشکلات (Response)، از تمرکز بر «چه چیزی» (What) به تمرکز بر «چگونگی» (How) تغییر جهت می‌دهد.۱۵
این تغییر پارادایم، RMI را از یک تولیدکننده محتوا به یک فروشنده داده‌های راه‌حل‌محور تبدیل می‌کند که به طور مؤثر در تعیین دستور کار مرتبه دوم (Second-level Agenda Setting) نقش دارد؛ یعنی نه تنها موضوع (تاب‌آوری) را مهم می‌سازد، بلکه نحوه نگرش به آن را نیز تغییر می‌دهد.۱۸
غلبه بر موانع پذیرش SJ در رسانه‌های جریان اصلی
با وجود مزایای اثبات شده SJ، پذیرش آن در رسانه‌های سنتی با موانعی روبرو است. مهم‌ترین مانع، مقاومت فرهنگی و سازمانی است، که اغلب در قالب عدم حمایت یا شک و تردید مدیریت (Management Buy-in) ظاهر می‌شود.۱۹
خبرنگاران با تجربه SJ، آن را با روزنامه‌نگاری تحقیقی همسو می‌دانند، اما گام اضافی به سمت پاسخ اجتماعی را می‌پذیرند؛ با این حال، آن‌ها مدیریت را بزرگترین تسهیل‌کننده یا مانع در توانایی خود برای اتخاذ این رویکرد می‌بینند.۱۹
برای غلبه بر این مقاومت داخلی، RMI می‌تواند چندین استراتژی بر اساس تجربیات بین‌المللی اتخاذ کند:
- شفافیت ارزش: سازمان باید ارزش روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور و ارتباط و تأثیر آن را به وضوح منتقل کند.۲۰
- آموزش و الهام‌بخشی: برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کارکنان رسانه‌های جریان اصلی و معرفی SJ به عنوان یک فرصت برای افزایش تعامل مخاطب و بهبود سلامت روانی کارکنان.۱۴ دعوت از متخصصان خارجی که SJ را با موفقیت پیاده‌سازی کرده‌اند، می‌تواند شک و تردیدهای داخلی را به اشتیاق تبدیل کند.۲۰
- انتشار اخبارنامه تخصصی: استفاده از اخبارنامه‌ها برای فراهم کردن فضایی جهت تأمل و بحث در مورد SJ و تسهیل درک عمیق‌تر از مزایا و هدف آن.۲۰
این اقدامات به RMI اجازه می‌دهد تا نقش خود را نه تنها به عنوان یک منبع تخصصی محتوا، بلکه به عنوان یک مربی و کاتالیست فرهنگی در اکوسیستم رسانه‌ای ایفا کند.
استراتژی‌های هم‌افزایی و ارتقاء اعتبار در تعامل با رسانه‌های جریان اصلی
تأثیرگذاری RMI بر تولید محتوای تاب‌آوری در رسانه‌های عمومی، منوط به توانایی این نهاد در تبدیل شدن به یک «مرجع معتبر» است که توسط «دروازه‌بانان خبری» مورد اعتماد باشد.
تبدیل RMI به مرجع معتبر و مقتدر (Source Authority)
رسانه‌های خبری توسط «دروازه‌بانان» (Gatekeepers) مانند سردبیران کنترل می‌شوند که انتخاب می‌کنند چه محتوایی ظاهر شود و چه محتوایی انتشار نیابد.۲۱ برای نفوذ موفق، RMI باید در نظر این دروازه‌بانان، یک منبع قابل اعتماد تلقی شود.
سازمان‌های تخصصی و غیردولتی (NGOs) معمولاً در تنظیم دستور کار اصلی خبری (Agenda Setting) ضعف دارند و باید تاکتیک‌های خود را با انتظارات رسانه‌های خبری تنظیم کنند.۲۳
علاوه بر این، اگر نهادهای تخصصی تلاش کنند تا بیش از حد از الزامات روزنامه‌نگاری جریان اصلی تقلید کنند، ممکن است نقش حمایتی خود را از دست داده، به منابع اطلاعاتی نخبه شبیه شوند و در نهایت اعتبار عمومی خود را تضعیف کنند.۲۴
RMI باید با تأکید بر هویت خود به عنوان «مرجع تخصصی پژوهش و آموزش» ۴ از این آسیب‌پذیری اجتناب کند. تمرکز بر موضوعات «همبستگی» (Solidarity) و «اعمال نیک» (Good Deeds) که غیرمجادله‌آمیز و «غیرسیاسی» تلقی می‌شوند، می‌تواند پوشش رسانه‌ای منصفانه و منظم را تضمین کند.۲۳
این رویکرد، RMI را به عنوان یک «صدای مقتدر» در صنعت خود تثبیت می‌کند.۲۵ تقویت اعتبار در نزد رسانه‌ها، تأثیر روانی عمیقی بر مصرف‌کنندگان رسانه دارد؛ زمانی که یک نهاد در رسانه‌های معتبر برجسته می‌شود، یک سوگیری شناختی ایجاد می‌شود که اعتبار آن برند را افزایش می‌دهد.۲۵
تسهیل مدل هم‌افزایی آکادمیک-رسانه‌ای
هدف RMI برای ایجاد هم‌افزایی میان فارغ‌التحصیلان علوم روانشناسی و جامعه‌شناسی ۴، بازتابی از مدل‌های موفق مشارکت‌های جامعه-آکادمی (Community-Academic Partnerships) در سطح بین‌المللی است.۵
این مدل‌های مشارکتی به منظور پیشبرد عدالت اجتماعی و بهداشت عمومی، تجربیات زیسته جامعه را با بینش‌های علمی ترکیب می‌کنند.۵
در یک رابطه مشارکتی واقعی، «تقسیم قدرت» (Shared Power) و «تقابل کامل» (Full Reciprocity) در تمام سطوح وجود دارد؛ متخصصان (از طریق RMI) بینش‌های تخصصی را ارائه می‌دهند و رسانه‌ها کانال‌های انتشار را فراهم می‌کنند.۶
برای دستیابی به نفوذ موفق، RMI باید اطمینان حاصل کند که می‌تواند داده‌های فنی و تخصصی ۱۵ را به «روایت‌های جذاب و قابل دسترس» تبدیل کند که توانایی الهام بخشیدن و بسیج جوامع را دارد.۳
پل زدن این شکاف بین زبان علمی و زبان عمومی برای نفوذ رسانه‌ای ضروری است؛ بدون این تحول، داده‌های RMI صرفاً در حوزه تخصصی باقی می‌مانند و نمی‌توانند وارد جریان اصلی خبری شوند.
مدیریت انتقال (ترجمه) محتوای تخصصی به زبان ژورنالیستی
چالش مهم برای RMI، مدیریت فرآیند انتقال محتوای آکادمیک و تخصصی خود به فرمت‌های مورد نیاز خبرنگاران است. در عمل ژورنالیسم، ترجمه نه تنها انتقال بین زبانی (Interlingual Transfer) است، بلکه اغلب با بازنویسی و گزارش‌نویسی ادغام می‌شود.۲۶
خبرنگاران به ندرت به ترجمه دقیق و تحت‌اللفظی می‌پردازند؛ آن‌ها ترجیح می‌دهند ترجمه را به عنوان بخشی از فرآیند نوشتن ببینند.۲۶
RMI باید محتوای خود را به گونه‌ای ارائه دهد که خبرنگاران بتوانند به راحتی آن را نه به عنوان یک متن ترجمه شده، بلکه به عنوان یک «واقعه یا واقعیت منبع» (Source Fact) در نظر بگیرند که نیاز به انتقال فرهنگی برای نزدیک کردن حقایق به خوانندگان دور از نظر فرهنگی یا جغرافیایی دارد.۲۷
موفقیت در این امر مستلزم «ادغام فرآیند ترجمه و نوشتن» است؛ به این معنی که RMI باید خروجی‌های خود را در قالبی تولید کند که به سادگی قابل بازنویسی در قالب‌های خبری سنتی باشد.۲۶
RMI می‌تواند با انجام «روابط رسانه‌ای» (Media Outreach) فعال، مستقیماً با خبرنگاران ارتباط برقرار کند و «ایده‌های داستانی جذاب و متقاعدکننده» (Compelling Story Ideas) را بر اساس داده‌های تخصصی خود ارائه دهد.۲۵
این امر به RMI کمک می‌کند تا محتوای تحریریه را که با نیازهای مخاطب جریان اصلی همخوانی دارد، تضمین کند، در نتیجه نه تنها دید خود را افزایش می‌دهد، بلکه جایگاه خود را به عنوان یک صدای معتبر و منبع داده‌ای کلیدی تثبیت می‌سازد.۲۵
سنجش اثربخشی و ارزیابی نفوذ رسانه‌ای RMI
برای تأیید موفقیت‌آمیز نفوذ RMI بر اکوسیستم رسانه‌ای، ارزیابی باید از سنجه‌های دوگانه رفتاری (آنچه مخاطب انجام می‌دهد) و نگرشی (آنچه مخاطب احساس می‌کند یا اعتقاد دارد) استفاده کند.
سنجش نفوذ بر محتوای رسانه‌های جریان اصلی (Behavioral Metrics)
معیارهای رفتاری اثربخشی، شامل اندازه‌گیری تعامل مخاطب با محتوای تاب‌آوری است که از طریق RMI به جریان اصلی منتقل شده است. این معیارها از طریق ابزارهای تحلیل دیجیتال جمع‌آوری می‌شوند.۲۸
- معیارهای تعامل: سنجش زمان صرف شده در یک محتوای خاص (Time on Task) و میانگین طول جلسه (Average Session Length) نشان‌دهنده میزان درگیری کاربر است.۲۸ مطالعات نشان داده‌اند که داستان‌های راه‌حل‌محور نسبت به داستان‌های مشکل‌محور، بازدید صفحه بیشتر و زمان درگیری طولانی‌تری دارند.۲۹
- تأثیر بر گفتمان عمومی: اثربخشی نفوذ RMI می‌تواند با تحلیل محتوای تولید شده در فروم‌های عمومی، از جمله شبکه‌های اجتماعی یا حتی صورتجلسات نهادهای سیاست‌گذاری، اندازه‌گیری شود. افزایش قابل توجه در ذکر موضوعات تاب‌آوری یا ارجاع به راه‌حل‌های ارائه شده پس از یک سری گزارش‌دهی متمرکز بر محتوای RMI، نشان‌دهنده موفقیت در تعیین دستور کار عمومی است.۱۶
- تحلیل احساسات (Sentiment Analysis): استفاده از ابزارهای تحلیل متن برای ارزیابی احساسات بیان شده در پلتفرم‌های اجتماعی می‌تواند تغییرات در افکار عمومی را آشکار سازد.۳۱ در یک مورد مطالعاتی، انتقال کامل یک اتاق خبر به روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور، منجر به افزایش قابل توجه احساسات مثبت و کاهش چشمگیر احساسات منفی در داده‌های شبکه‌های اجتماعی شد.۳۰
سنجش تغییرات نگرشی در جامعه هدف (Attitudinal Metrics)
معیارهای نگرشی، ادراکات، نیات، و وفاداری مخاطب را اندازه‌گیری می‌کنند و از طریق روش‌های کیفی و کمی مانند مصاحبه‌های عمیق، نظرسنجی‌ها و گروه‌های کانونی جمع‌آوری می‌شوند.۳۱
- وفاداری و کارایی حرفه‌ای: برای مخاطب تخصصی RMI (فارغ‌التحصیلان روانشناسی/جامعه‌شناسی)، معیارهای کلیدی شامل کاربران فعال روزانه/ماهانه (DAU/MAU) و نرخ حفظ کاربر (User Retention Rate) است که نشان‌دهنده وفاداری به RMI به عنوان یک مرجع تخصصی است.۲۸ همچنین، RMI باید «توانایی خودارزیابی شده» (Self-rated ability) متخصصان برای کمک به دیگران با مسائل تاب‌آوری را اندازه‌گیری کند.۳۲
- کاهش ننگ اجتماعی (Stigma Reduction): یکی از قوی‌ترین نتایج کمپین‌های رسانه‌ای اجتماعی، تغییر در نگرش‌ها، به‌ویژه کاهش «ننگ شخصی» (Personal Stigma) و «فاصله اجتماعی» (Social Distance) مرتبط با مسائل روانی و اجتماعی است.۳۲ در مقایسه با تغییرات رفتاری، تغییرات نگرشی اغلب سریع‌تر و ملموس‌تر پس از کمپین‌ها رخ می‌دهند.۳۳
- نیات (Intentions) و آمادگی: سنجش نگرش‌ها و نیات (مانند قصد کمک‌جویی یا واکسیناسیون) از طریق نظرسنجی‌ها می‌تواند آمادگی جامعه برای اقدام را ارزیابی کند.۳۴
الزامات ارزیابی علّی (Causal Evaluation Framework)
نتایج پژوهش‌های بین‌المللی در مورد کمپین‌های سلامت روان نشان می‌دهد که در حالی که تغییر در ننگ و نگرش بیشترین بهبود را نشان می‌دهد، تغییر در رفتار (مانند اقدام به کمک‌جویی) کمترین تغییر مثبت را دارد.۳۲
این تفاوت نشان می‌دهد که RMI باید انتظارات خود را در مورد تأثیر فوری بر رفتار تنظیم کرده و بر تغییرات پایدار در نگرش‌ها تمرکز کند.
برای ایجاد استنباط علّی (Causal Inference) مبنی بر اینکه یک فریمینگ یا پیام خاص RMI واقعاً باعث تغییر در نگرش‌ها و نیات شده است، باید از روش‌های تجربی دقیق استفاده کرد.۳۴
این امر شامل اجرای آزمایش‌های تصادفی (Randomized Experiments) مانند «مطالعات سنجش برند» (Brand Lift Studies) در پلتفرم‌های اجتماعی است.
در این آزمایش‌ها، گروهی که در معرض پیام RMI قرار گرفته‌اند با گروه کنترل مقایسه می‌شوند تا تأثیر مستقیم پیام بر ادراکات، نگرش‌ها و نیات اندازه‌گیری شود.۳۴
اجرای چنین ارزیابی‌های رفتاری مبتنی بر علوم رفتاری برای تولید شواهدی که می‌تواند در فعالیت‌های رسانه‌ای آینده RMI مورد استفاده قرار گیرد، ضروری است.
مدل سنجه‌های دوتایی برای ارزیابی نفوذ RMI در زیر ارائه شده است:
مدل سنجه‌های جهانی برای ارزیابی اثربخشی نفوذ رسانه تاب‌آوری (RMI)
| دسته سنجه | معیار کلیدی خارجی (International Metric) | تأییدیه پژوهشی |
| رفتاری (Media Adoption) | نرخ ارجاع (Citation Rate) و زمان در صفحه (Time on Page) محتوای SJ. | افزایش مشاهده و زمان صرف شده در داستان‌های راه‌حل‌محور توسط رسانه‌های جریان اصلی.۲۸ |
| نگرشی (Attitudinal Change) | کاهش ننگ اجتماعی (Stigma Reduction) و تغییر در قصد کمک‌جویی (Help-Seeking Intentions). | اندازه‌گیری تغییرات در نگرش‌ها (Attitudes) که نسبت به تغییر رفتار سریع‌تر رخ می‌دهد.۳۲ |
| وفاداری تخصصی (Professional Loyalty) | کاربران فعال روزانه/ماهانه (DAU/MAU) متخصصان در پلتفرم RMI. | سنجش سطح تعامل و تثبیت RMI به عنوان پایگاه دائمی متخصصان (Synergy Goal).4 |
| ارزیابی علّی (Causal Evaluation) | اجرای Brand Lift Studies برای تعیین تأثیر علّی پیام‌های فریم شده. | امکان‌سنجی اندازه‌گیری تأثیر یک فریمینگ خاص بر نگرش و قصد مخاطب.۳۴ |
نتیجه‌گیری و توصیه‌های استراتژیک برای توسعه اکوسیستم تاب‌آوری
نتیجه‌گیری مدل نفوذ کاتالیستی
تحلیل حاضر نشان می‌دهد که «رسانه تاب‌آوری ایران» (RMI) دارای پتانسیل ساختاری و محتوایی قابل توجهی برای نفوذ مؤثر بر اکوسیستم تولید محتوای ملی است.
این نفوذ نه از طریق رقابت مستقیم با رسانه‌های جریان اصلی، بلکه از طریق یک مدل «همزیستی استراتژیک» به دست می‌آید که در تئوری نیچ ریشه دارد.۱۲ RMI با تثبیت خود به عنوان یک مرجع تخصصی که منابع پژوهشی و آموزشی با کیفیت بالا و مبتنی بر شواهد را تأمین می‌کند ۴، جایگاه حیاتی خود را در زنجیره تأمین محتوا تضمین می‌کند.
محتوای RMI، اگر به‌دقت بر اساس اصول روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور (SJ) فریم‌بندی شود، مستقیماً به مقابله با «اثر القاکننده عدم اطمینان» ناشی از پوشش خبری منفی کمک می‌کند.۱
با ارائه داده‌هایی که به چهار رکن SJ (پاسخ، شواهد، محدودیت‌ها و بینش) پایبند هستند ۱۳، RMI عملاً فرآیند روزنامه‌نگاری را برای رسانه‌های جریان اصلی تسهیل می‌کند و آن‌ها را به سمت پوشش‌هایی سوق می‌دهد که حس «عاملیت» و «امید» را در مخاطب تقویت می‌کند.۱۶
هدف هم‌افزایی RMI با متخصصان جامعه‌شناسی و روانشناسی، پایگاه داده و تخصصی لازم برای ایفای این نقش کاتالیستی را فراهم می‌سازد.۴
توصیه‌های استراتژیک برای RMI
برای به حداکثر رساندن نفوذ بر رسانه‌های جریان اصلی و تحقق مأموریت تاب‌آوری اجتماعی، توصیه‌های استراتژیک زیر بر اساس چارچوب‌های جهانی ارائه می‌شوند:
۱. استانداردسازی تولید محتوای SJ: RMI باید محتوای تخصصی خود را با در نظر گرفتن نیازهای خبرنگاران تولید کند. این امر مستلزم ایجاد یک «جعبه ابزار روایت تاب‌آوری» است که محتوا را به شکلی ارائه دهد که به سادگی قابل تبدیل به «واقعه منبع» باشد و فرآیند ترجمه و بازنویسی ژورنالیستی را تسهیل کند.۲۶ این فرمت باید به وضوح بر شواهد و بینش‌های تخصصی تأکید ورزد تا نیاز خبرنگاران به عمق تحلیل را برطرف سازد.
۲. تمرکز بر جایگاه اعتباربخشی (Validation) آکادمیک: برای غلبه بر ضعف نهادهای تخصصی در تنظیم دستور کار خبری ۲۳، RMI نباید تلاش کند که از سبک‌های خبری رایج تقلید کند. بلکه باید به طور مداوم بر نقش خود به عنوان یک مرجع پژوهشی و آموزشی متمرکز بماند ۴، و داده‌ها را به عنوان شواهد غیرمجادله‌آمیز در مورد مسائل «همبستگی اجتماعی» ارائه دهد.۲۳ این امر اعتبار آن را به عنوان یک منبع خبری مقتدر در نزد «دروازه‌بانان خبری» تقویت می‌کند.۲۵
۳. اجرای سنجش اثربخشی علّی: RMI باید یک سیستم ارزیابی جامع را اتخاذ کند که نه تنها معیارهای رفتاری (مانند نرخ ارجاع رسانه‌ای و زمان در صفحه) را ردیابی کند، بلکه از طریق پژوهش‌های کمی و کیفی، تغییرات نگرشی بلندمدت در جامعه را نیز اندازه‌گیری نماید.۲۸ برای اثبات علّیت (Causality)، استفاده از متدهای تجربی مانند Brand Lift Studies برای تعیین تأثیر دقیق فریمینگ‌های خاص بر تغییر نیات و کاهش ننگ اجتماعی ضروری است.۳۳
چشم‌انداز آینده پژوهش
پژوهش‌های آتی در این حوزه باید بر نحوه پایداری نفوذ RMI در مواجهه با چالش‌های داخلی رسانه‌های جریان اصلی، به‌ویژه مقاومت سازمانی در برابر روزنامه‌نگاری راه‌حل‌محور، تمرکز کنند.۱۹
همچنین، با توجه به بازدیدکنندگان بین‌المللی پلتفرم‌های تخصصی این نهاد ۷، بررسی مدل‌هایی که RMI می‌تواند از طریق آن‌ها دانش تخصصی تاب‌آوری و مدل‌های SJ خود را در سطح فراملی تبادل کند و تأثیر بین‌المللی داشته باشد، از اهمیت بالایی برخوردار است.
در نهایت، تمرکز بر تبدیل موفقیت‌آمیز تغییرات نگرشی (که به راحتی حاصل می‌شوند) به تغییرات رفتاری پایدار (که دشوارترند)، یک حوزه پژوهشی ضروری برای آینده RMI خواهد بود.
منابع مورداستناد
- Impact of Media-Induced Uncertainty on Mental Health: Narrative-Based Perspective – PMC, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12175740/
- The Resilience Activation Framework: A conceptual model of how access to social resources promotes adaptation and rapid recovery in post-disaster settings – NIH, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4247807/
- How can communication support community resilience? 10 impact lessons over 10 years of programming in Asia, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://hhi.harvard.edu/news/2025/09/hhirc-impact-part2
- رسانه تاب آوری, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://resiliencemedia.ir/
- Characteristics of the Synergy Model in Developing Community-Academic Partnerships, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.researchgate.net/figure/Characteristics-of-the-Synergy-Model-in-Developing-Community-Academic-Partnerships_fig1_50868115
- Moving Toward Synergy: Lessons Learned in Developing and Sustaining Community–Academic Partnerships – PMC, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6800205/
- مددکاری اجتماعی ایرانیان | Iranian Social Workers, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://iraniansocialworkers.ir/
- Media ecology – Wikipedia, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://en.wikipedia.org/wiki/Media_ecology
- Studying Media AS Media: McLuhan and the Media Ecology Approach – Fordham Research Commons, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://research.library.fordham.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1004&context=comm_facultypubs
- Diffusion of innovations theory | Media Expression and Communication Class Notes, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://fiveable.me/media-expression-and-communication/unit-1/diffusion-innovations-theory/study-guide/kw90Y3aXCwwCVhJg
- Diffusion of innovations – Wikipedia, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://en.wikipedia.org/wiki/Diffusion_of_innovations
- The Theory of the Niche: Quantifying Competition Among Media Industries – ResearchGate, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.researchgate.net/publication/228040929_The_Theory_of_the_Niche_Quantifying_Competition_Among_Media_Industries
- Full article: Explaining the Practice Acceptance of the Solutions Journalism Approach through an Analysis of Journalists’ Adherence to Solutions Journalism Rigors, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/17512786.2025.2546660
- These three newsrooms report on solutions to meet their audience’s needs, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://magazinetraining.com/these-three-newsrooms-report-on-solutions-to-meet-their-audiences-needs/
- Shifting the Focus to Solutions, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://storytracker.solutionsjournalism.org/collections/dos26g6s8
- How Solutions Journalism Rebalances the News, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.solutionsjournalism.org/impact/how-solutions-journalism-rebalances-news
- Report: Meeting the Mental Health Needs of Journalists – IWMF, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.iwmf.org/meeting-the-mental-health-needs-of-journalists/
- What Role Does Media Play in Shaping Trust? – Lifestyle → Sustainability Directory, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://lifestyle.sustainability-directory.com/question/what-role-does-media-play-in-shaping-trust/
- Solutions Journalism: How Its Evolving Definition, Practice and Perceived Impact Affects Underrepresented Communities – ResearchGate, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.researchgate.net/publication/365390073_Solutions_Journalism_How_Its_Evolving_Definition_Practice_and_Perceived_Impact_Affects_Underrepresented_Communities
- ۵ challenges in implementing Solutions Journalism in media organisations, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://ejc.net/news/5-challenges-implementing-solutions-journalism-in-media-organisations
- Agenda Setting Theory, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.communicationtheory.org/agenda-setting-theory/
- Mass Media – Agenda-Setting Theory and the Propaganda Model (by Kylie Robertson & Amanda Williams) – Insights into Communication Studies – Open Education Alberta, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://pressbooks.openeducationalberta.ca/insightsintocommstudies/chapter/chapter-8-mass-media/
- Can NGOs Change the News? – International Journal of Communication, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://ijoc.org/index.php/ijoc/article/viewFile/787/515
- Reviewing NGOs’ media strategies: Possibilities for NGO-media collaboration – ResearchGate, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.researchgate.net/profile/Sundar-Kumar-Sharma-2/publication/228619590_Reviewing_NGOs’_media_strategies_Possibilities_for_NGO-media_collaboration/links/0c960533299150ee8c000000/Reviewing-NGOs-media-strategies-Possibilities-for-NGO-media-collaboration.pdf
- Mastering Media Outreach: Essential Strategies for Success, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.reporteroutreach.com/blog/media-outreach
- Translation as News (Chapter 2) – Cambridge University Press & Assessment, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.cambridge.org/core/books/news-media-translation/translation-as-news/7050C1FDB00402FE313CC2B3E2D62471
- What is Journalistic Translation and its challenges? – Bureau Works, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.bureauworks.com/blog/what-is-journalistic-translation-and-its-challenges
- Understanding Behavioral and Attitudinal UX Metrics – Radiant Digital, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.radiant.digital/understanding-behavioral-and-attitudinal-ux-metrics
- The Case for Solutions Journalism, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.solutionsjournalism.org/learning-lab/toolkits-guides/j-school-curriculum-builder/essentials-teaching-solutions-journalism-0
- Transitioning to solutions journalism: One newsroom’s shift to solutions-focused reporting., زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://grady.uga.edu/research/transitioning-to-solutions-journalism-one-newsrooms-shift-to-solutions-focused-reporting/
- Behavioral vs Attitudinal Research on UX | Aguayo’s Blog, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://aguayo.co/en/blog-aguayo-user-experience/behavioral-vs-attitudinal-research-on-ux/
- (PDF) Another time point, a different story: One year effects of a social media intervention on the attitudes of young people towards mental health issues – ResearchGate, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://www.researchgate.net/publication/259630225_Another_time_point_a_different_story_One_year_effects_of_a_social_media_intervention_on_the_attitudes_of_young_people_towards_mental_health_issues
- The Effectiveness of Social Media Campaigns in Improving Knowledge and Attitudes Toward Mental Health and Help-Seeking in High-Income Countries: Scoping Review – NIH, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12144482/
- Using behavioural science to design public health social media campaigns, زمان دسترسی: نوامبر ۱۳, ۲۰۲۵، https://gh.bmj.com/content/10/8/e018553
