آموزش، پژوهش و توسعه تاب‌آوری

آموزش، پژوهش و توسعه تاب‌آوری

پژوهشی از دکتر جواد طلسچی یکتا – بنیانگذار رسانه تاب آوری ایران (resiliencemedia.ir)
مدرس کشوری تاب آوری در سـازمانها و دانشـگاههای مختلف کشور

مقدمه: تبیین بستر برای رویکرد سیستمی به تاب‌آوری

علم تاب‌آوری روان‌شناختی در دهه‌های اخیر، در واکنش به تشدید عوامل استرس‌زای جهانی، از جمله درگیری‌های ژئوپلیتیکی، بلایای طبیعی و تحولات سریع اجتماعی ۱، به‌طور فزاینده‌ای اهمیت یافته است.

تاب‌آوری، در سطح بنیادی، به عنوان یک فرآیند پویا تعریف می‌شود که شامل انطباق مثبت در بستر تجربه ناملایمات قابل توجه است.۲ این ناملایمات می‌توانند از درگیری‌های روزمره تا رویدادهای بزرگ زندگی متغیر باشند، و تاب‌آوری مستلزم آن است که فرد در جریان این ناملایمات، عملکرد مثبتی از خود نشان دهد.۴

تکثیر پژوهش‌ها در این زمینه نه تنها نشان‌دهنده علاقه صرف آکادمیک، بلکه حاکی از ضرورت اجتماعی برای توسعه مکانیسم‌هایی است که بقا و شکوفایی افراد، سازمان‌ها و جوامع را تضمین کند.

هدف از این مقاله پژوهشی، سنتز یافته‌های تجربی بین‌المللی در سه ستون اصلی حوزه تاب‌آوری است:

پژوهش (Pazhouhesh) که به زیربناهای نظری و ارزیابی می‌پردازد؛ آموزش (Amoozesh) که اثربخشی و محدودیت‌های مداخلات مبتنی بر شواهد را بررسی می‌کند؛ و توسعه (Tose’e) که به چارچوب‌های سیستمی و سیاستی برای نهادینه‌سازی ظرفیت‌های تاب‌آوری می‌پردازد.

این گزارش به دنبال فراتر رفتن از توصیف صرف، و درگیر شدن با نقد مفهومی، تعصبات فرهنگی، و چالش‌های پایداری است تا مسیرهای یکپارچه‌ای را برای توسعه تاب‌آوری پایدار، حساس به فرهنگ، و مبتنی بر اخلاق ارائه دهد.

مبانی نظری و مفهومی: پارادایم پژوهش (Pazhouhesh)

بخش پژوهش، سنگ بنای درک ما از تاب‌آوری را تشکیل می‌دهد و نشان می‌دهد که چگونه تعاریف نظری از یک مفهوم ایستا به یک دیدگاه جامع و سیستمی تبدیل شده‌اند.

تعریف تاب‌آوری: از ویژگی فردی تا سیستم پویا

تاب‌آوری به مثابه یک مفهوم نظری، دستخوش چندین تغییر پارادایمی شده است.۵

در حالی که تعاریف اولیه تاب‌آوری را به عنوان یک ویژگی ثابت یا یک صفت شخصیتی تلقی می‌کردند ۶، درک معاصر، تاب‌آوری را به‌طور جهانی به عنوان یک فرآیند پویا تعریف می‌کند که با زمان و زمینه تغییر می‌کند.۳

این فرآیند پویا مستلزم دو شرط حیاتی است: قرار گرفتن در معرض تهدید یا ناملایمات قابل توجه، و دستیابی به انطباق مثبت با وجود آن آسیب‌های عمده.۲

این تحول نظری به طور فزاینده‌ای بر دیدگاه سیستمی رشدی تأکید دارد، که در آن تاب‌آوری به عنوان “ظرفیت یک سیستم پویا برای سازگاری موفقیت‌آمیز با چالش‌هایی که عملکرد، بقا یا توسعه آن را تهدید می‌کند” تعریف می‌شود.۷

در این دیدگاه، تاب‌آوری فردی به شدت به تاب‌آوری سیستم‌های دیگر (مانند خانواده‌ها، مدارس یا سازمان‌ها) وابسته است.۴ این بینش که نتایج رشدی فرد توسط سیستم‌های متعددی که با یکدیگر تعامل دارند شکل می‌گیرد ۷، این ضرورت را توجیه می‌کند که تمرکز مداخلات باید از سطح صرفاً خرد (فرد) به سطح کلان (سیستم‌ها) منتقل شود.

اگر تاب‌آوری تنها یک ویژگی فردی بود، مداخلات سیستمی و سیاست‌گذاری‌های سازمانی نامربوط می‌بودند؛ اما چون تاب‌آوری یک ظرفیت سیستمی است، توسعه سیاست‌های سازمانی و حکمرانی (که در بخش‌های بعدی به آن می‌پردازیم) به یک عامل حفاظتی اساسی در یک سطح اکولوژیکی بالاتر تبدیل می‌شود.

چارچوب‌های جدیدتری مانند چارچوب ART (Acknowledgment، Reframe، and Tailoring) ارائه شده‌اند تا رویکردهای به‌ظاهر متفاوت را یکپارچه سازند.۵

این چارچوب بر تعامل پویا بین شناسایی منابع، بازتعریف تهدیدات به چالش‌ها، و تنظیم انطباقی بین منابع و چالش‌ها تمرکز دارد.۵ فرآیندهای تاب‌آوری خود توسط عواملی مانند خودکارآمدی، خوش‌بینی، حمایت اجتماعی، و امید تسهیل می‌شوند.۸

Table 2.1: The Evolution of Psychological Resilience Conceptualizations

اندازه‌گیری و قابلیت تغییر تاب‌آوری

برای تضمین ثبات در پژوهش و عمل، نیاز به ابزارهای اندازه‌گیری قوی و معتبر وجود دارد.۶

مقیاس تاب‌آوری کانر-دیویدسون (CD-RISC) به عنوان یک ابزار تأیید شده با ویژگی‌های روان‌سنجی قوی شناخته می‌شود که در مطالعات تصویربرداری عصبی عملکردی و ارزیابی نتایج درمان‌ها استفاده شده است.۱۰

نکته حیاتی این است که CD-RISC نشان می‌دهد که تاب‌آوری قابل تغییر است و می‌تواند با درمان بهبود یابد.۱۱ بهبود در نمره CD-RISC مستقیماً با بهبود کلی بالینی جهانی متناسب است و بالاترین افزایش نمره در سوژه‌هایی با بالاترین سطح بهبود مشاهده شده است.۱۱

این یافته تجربی مبنی بر اینکه تاب‌آوری قابل اصلاح است، فرض بنیادی‌ای را تأیید می‌کند که کل حوزه آموزش تاب‌آوری (Amoozesh) بر آن بنا شده است.

بدون این شواهد عینی و کمی، تلاش‌ها برای طراحی مداخلات آموزشی بی‌ثمر می‌بود. بنابراین، مطالعات اعتبارسنجی ابزارهای اندازه‌گیری، شواهد عینی لازم را برای موجه ساختن سرمایه‌گذاری در توسعه مهارت‌های تاب‌آوری فراهم می‌آورند.

در سطح روش‌شناسی، پژوهشگران اغلب از یک رویکرد روش‌های ترکیبی (Mixed-Methods) استفاده می‌کنند، که کاوش کیفی را (برای ثبت تجربیات ظریف و دقیق) با اعتبارسنجی کمی (برای اطمینان از پایایی ابزارهای جدید) ترکیب می‌کند تا درک جامعی از تجربیات انطباقی حاصل شود.۱۲

آموزش و اثربخشی مداخلات مبتنی بر شواهد (Amoozesh)

این بخش به شواهد تجربی در مورد کارآیی مداخلات، شناسایی راهبردهای موفق و بررسی محدودیت‌های حیاتی در پایداری این اثرات می‌پردازد.

راهبردهای موفق و شیوه‌های برنامه‌ریزی

تحقیقات فراتحلیلی نشان می‌دهد که مداخلات تاب‌آوری در سطح جهانی، به طور کلی، یک تأثیر مثبت متوسط را از خود نشان می‌دهند.۱۳

این مداخلات معمولاً شامل ساختارهای گروهی یا فردی هستند که بر افزایش مهارت‌های مقابله‌ای و عوامل حفاظتی متمرکزاند.۸

فراتحلیل‌ها تأیید می‌کنند که دو راهبرد خاص، اثربخشی قابل توجهی در افزایش تاب‌آوری دارند: مداخلات چندجزئی (Multicomponent) و مداخلات مبتنی بر درمان شناختی رفتاری (CBT).۱۴

مداخلات چندجزئی که بیش از یک تکنیک را ترکیب می‌کنند، اثربخشی قابل توجهی را نشان می‌دهند.۱۴

این رویکرد منطقاً ضروری به نظر می‌رسد، زیرا تاب‌آوری به مجموعه‌ای از عوامل حفاظتی مرتبط است و یک رویکرد چندبعدی می‌تواند چندین عامل را پوشش دهد.۱۴

برنامه‌های مبتنی بر CBT، مانند برنامه تاب‌آوری پن (PRP)، به عنوان نمونه‌ای از این مداخلات، به‌طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.

PRP، که یک مداخله گروهی شناختی رفتاری است، به‌طور قابل توجهی علائم افسردگی را در جوانان پس از مداخله و در ارزیابی‌های پیگیری کاهش می‌دهد (با اندازه‌های اثر بین ۰.۱۱ تا ۰.۲۱).۱۵ کارآیی PRP تحت رویکردهای هدفمند و جهانی، و همچنین با ارائه‌دهندگان مختلف (محققین یا متخصصان جامعه)، حفظ می‌شود.۱۵

چالش حیاتی انطباق پایدار و محدودیت کوتاه‌مدت

با وجود موفقیت‌های اولیه، داده‌های تجربی یک محدودیت جدی را در اثربخشی مداخلات تاب‌آوری آشکار می‌سازند: پایداری اثرات اغلب به کوتاه‌مدت محدود می‌شود.۱۴

نتایج قابل توجه معمولاً تنها در پیگیری‌های کمتر از هشت هفته مشاهده شده‌اند (مثلاً، اندازه اثر استانداردشده (SMD) برابر با ۱.۵۵ در پنجره کوتاه‌مدت).۱۴

این پدیده در مطالعات شبه تجربی و آزمایش‌های کنترل‌شده تصادفی‌شده (RCTs) با ناهمگونی قابل توجهی نیز مشاهده شده است.۱۴

مشاهده می‌شود که یک شکاف عمیق بین توانایی شرکت‌کنندگان در کسب مهارت‌های تاب‌آوری (که با اثرات مثبت کوتاه‌مدت اثبات می‌شود) و توانایی آن‌ها برای ادغام پایدار این مهارت‌ها در زندگی روزمره وجود دارد.۱۴

این شکست در حفظ دستاوردهای انطباقی پس از مدت کوتاه، نشان می‌دهد که «آموزش» به تنهایی ناکافی است. این نتیجه به‌طور ضمنی بر این دلالت دارد که محیط زمینه‌ای یا سیستمی (مثلاً خانواده، مدرسه، یا محل کار) از تقویت مستمر و نگهداری این مهارت‌ها پشتیبانی نمی‌کند.

در نتیجه، نیاز به بازطراحی مداخلات بلندمدت برای بهبود اثربخشی پایدار آن‌ها احساس می‌شود.۱۴ برای مقابله با این محدودیت، لازم است تمرکز از مدت زمان برنامه درسی فردی به توسعه سیستمی (Tose’e) و ایجاد محیط‌های پشتیبانی‌کننده و مکانیزم‌های تقویت مداوم شیفت داده شود.

Table 3.1: Empirical Efficacy and Limitations of Evidence-Based Resilience Interventions

بافت فرهنگی و توسعه فراملیتی (تقاطع پژوهش و توسعه)

یک گزارش جامع باید تعصبات موجود در پژوهش و لزوم انطباق با محیط‌های فرهنگی مختلف را برجسته کند تا تاب‌آوری از حالت «یک‌اندازه برای همه» خارج شود.

تحلیل مقایسه‌ای اثربخشی

بررسی‌های سیستماتیک و فراتحلیل‌ها به یک یافته قابل توجه رسیده‌اند: شواهدی برای اندازه‌های اثر بزرگ‌تر مداخلات تاب‌آوری در کشورهای شرقی در مقایسه با کشورهای غربی وجود دارد.۱۳

اندازه اثر استانداردشده (SMD) در کشورهای شرقی برای بهبود تاب‌آوری برابر با ۰.۴۸ (با ۹۵% فاصله اطمینان ۰.۲۸ تا ۰.۶۷) گزارش شده است.۸

نکته مهم این است که این تفاوت علی‌رغم نبود تفاوت‌های آماری معنی‌دار در رویکرد نظری زیربنایی یا نحوه ارائه مداخلات (مانند قالب چهره‌به‌چهره) مشاهده شد.۱۳

این امر نشان می‌دهد که کشورهای شرقی نیز تمایل دارند مداخلاتی را اجرا کنند که مبتنی بر رویکردهای نظری غربی هستند، که این خود تعصب WEIRD (غربی، تحصیل‌کرده، صنعتی، ثروتمند و دموکراتیک) در تحقیقات تاب‌آوری را برجسته می‌کند.۱۳

از آنجایی که پایه نظری (پژوهش) در هر دو منطقه یکسان است، این اختلاف در نتایج (آموزش) دلالت دارد که متغیر مداخله‌گر باید در نحوه پیاده‌سازی، تعاملات اجتماعی، یا تفسیر فرهنگی “انطباق مثبت” قرار داشته باشد.

به عنوان مثال، مداخلات در کشورهای شرقی تمایل به مدت زمان طولانی‌تر و اغلب در بافت‌های گروهی با تمرکز بر مراقبان خانواده برگزار می‌شدند.۱۷

این شواهد نشان می‌دهند که در این بافت‌ها، تأکید بر تاب‌آوری جمعی و رابطه‌ای ممکن است مؤثرتر از صرفاً مهارت‌آموزی فردگرایانه باشد.

توسعه چارچوب‌های حساس به فرهنگ

تاب‌آوری فراملیتی (Cross-Cultural Resilience) یک فرآیند فعال و تکراری است که در آن گروه‌های متنوع از نظر فرهنگی، از نقاط قوت جمعی خود برای مقابله فعالانه با چالش‌ها استفاده می‌کنند.۱۸

ظرفیت تاب‌آوری به شدت به تعامل ارزش‌های فرهنگی، ساختارهای اجتماعی و زمینه‌های محیطی وابسته است.۱۸ فرهنگ به عنوان زمینه‌ای برای «معنی‌سازی» عمل می‌کند، جایی که روایت‌ها، ارزش‌های تقویت‌کننده تاب‌آوری را منعکس می‌کنند.۱۹

در نتیجه این یافته‌ها، توصیه می‌شود که تفاوت‌های بین فرهنگی باید توجه بیشتری را در پژوهش مداخلات تاب‌آوری به خود اختصاص دهند.۸

مطالعات آتی باید به‌طور مستقیم مداخلات را در بافت‌های فرهنگی مختلف مقایسه کنند تا علل زمینه‌ای احتمالی تفاوت‌ها در کارآیی آن‌ها بر نتایج سلامت روان توضیح داده شود.۱۳

توسعه سیستمی تاب‌آوری و چارچوب‌های سیاستی (Tose’e)

با توجه به اینکه تاب‌آوری فردی به سیستم‌های بزرگ‌تر وابسته است ۴ و محدودیت‌های کوتاه‌مدت در آموزش فردی وجود دارد ۱۴، تمرکز باید به نهادینه‌سازی تاب‌آوری از طریق حکمرانی و سیاست‌گذاری تغییر یابد. این امر جنبه توسعه (Tose’e) تاب‌آوری را برجسته می‌کند.

انتقال تاب‌آوری به سیستم‌های سازمانی

توسعه تاب‌آوری سیستمی مستلزم ایجاد محیط‌هایی است که به‌طور مستمر ظرفیت انطباقی را تقویت کنند.

این فرآیند از طریق تدوین سیاست‌های تاب‌آوری سازمانی انجام می‌شود، که شامل همسوسازی ارزش‌ها و رفتارهای سازمان با یک چشم‌انداز مشترک و هدفمند برای تاب‌آوری است.۹

سیاست تاب‌آوری، هدف و جهت سازمان برای افزایش تاب‌آوری را بیان می‌کند و مستلزم تعهد همه ذینفعان برای برآورده کردن انتظارات سازمان است.

این سیاست، افراد مسئول طراحی و اجرای راهبرد تاب‌آوری را توانمند و مجاز می‌سازد و تضمین می‌کند که اهداف سیاست با بهبود مورد نظر صفات تاب‌آوری و رفتارهای توانمندکننده هماهنگ باشند.۹

تدوین سیاست بر اساس استانداردهای بین‌المللی (ISO 22336)

استانداردهای بین‌المللی مانند ISO 22336 به عنوان راهنمایی برای جاسازی اهداف تاب‌آوری در استراتژی‌های سازمانی عمل می‌کنند.۹ این فرآیند توسعه (Tose’e) از طریق سه فاز اصلی انجام می‌شود:

بررسی بافت (Context Consideration)

اولین گام، تحلیل دقیق بافت داخلی و خارجی سازمان برای شناسایی تغییرات احتمالی است.۹

• بافت داخلی: شامل چشم‌انداز، مأموریت، ارزش‌ها، فرهنگ سازمانی، رهبری، سیاست‌های شرکتی، و الزامات عملیاتی برای محصولات و خدمات اصلی است.
• بافت خارجی: شامل شرایط اقتصادی-اجتماعی، نفوذهای ژئوپلیتیکی، تعهدات قانونی و نظارتی، و فناوری‌های نوظهور یا مخرب است.۹

فعالیت‌های مدیریت ارشد

پس از ارزیابی بافت، مدیریت ارشد مسئولیت توسعه چشم‌انداز مشترک، ایجاد یک مدل حکمرانی، تخصیص منابع مورد نیاز و تعیین فرآیندهای نظارت و بازنگری را بر عهده می‌گیرد.۹

مدیریت باید پروتکل‌هایی برای هماهنگی بین وظایف مدیریتی ایجاد کند، روابط با ذینفعان را مشخص سازد، هرگونه ریسک در دستیابی به اهداف سیاست را شناسایی کند، و رویکرد بهبود مستمر را تعیین کند.۹

این چارچوب سیاست‌گذاری، ترجمه عملیاتی نظریه «تاب‌آوری سیستمی» (Pazhouhesh) 7 است.

با رسمی‌سازی هماهنگی، پاسخگویی، و بازنگری مداوم، حکمرانی یک عامل حفاظتی ساختاری ایجاد می‌کند که فراتر از ظرفیت هر فرد واحدی است.

تعهد به بهبود مستمر ۹ به‌طور مستقیم، محدودیت کوتاه‌مدت بودن اثرات آموزش فردی ۱۴ را برطرف می‌کند، زیرا ساختار سیستمی مورد نیاز برای تقویت طولانی‌مدت را فراهم می‌آورد.

ارتباطات

مرحله نهایی، اطلاع‌رسانی در مورد سیاست به ذینفعان داخلی و خارجی مربوطه است تا آگاهی از اهمیت، مزایا و نتایج سیاست تاب‌آوری و استراتژی مرتبط تسهیل شود.۹

Table 5.1: Key Components of Organizational Resilience Policy Formulation (Based on ISO 22336)

ارزیابی انتقادی و جهت‌گیری‌های آتی (الزامات پژوهش و توسعه)

یک تحلیل متخصصانه باید شامل ارزیابی انتقادی از محدودیت‌های مفهومی و ملاحظات اخلاقی باشد، به‌ویژه در مورد این‌که چگونه این مفهوم ممکن است توسعه (Tose’e) مداخلات منصفانه را محدود کند.

نارسایی‌های روش‌شناختی و مفهومی

ادبیات پژوهشی تاب‌آوری از نظر اصطلاحات و تعاریف با ابهامات و ناهمگونی‌هایی مواجه است، که این امر، عملیاتی‌سازی و اندازه‌گیری ثابت را دشوار می‌کند.۲

انتقادات بر ناپایداری پدیده تاب‌آوری و عدم وضوح در تمایز آن با مفاهیم مرتبط متمرکز است.۲

برای مثال، وضوح بخشیدن به تمایز مفهومی بین تاب‌آوری و مقابله (Coping) حیاتی است؛ در حالی که مقابله شامل تأثیر تعاملی ویژگی‌های روان‌شناختی در بستر فرآیند استرس است، تاب‌آوری به عنوان نتیجه انطباق مثبت پس از ناملایمات تعریف می‌شود.۳

پژوهش‌های آتی باید فرایندهای فراشناختی و فراعاطفی را که بر رابطه تاب‌آوری و استرس تأثیر می‌گذارند، بیشتر در نظر بگیرند.۳

نقد اخلاقی: تاب‌آوری به مثابه مقصرسازی سیستمی

رشد سریع و محبوبیت نظریه تاب‌آوری، یک ریسک اخلاقی مهم را به همراه دارد که تحت عنوان «تاب‌آوری به مثابه درمان» مطرح می‌شود.۱

این پارادایم ریسک می‌کند که به یک عدم تطابق اساسی بین مداخله و مشکل تبدیل شود؛ یعنی ارائه یک راه‌حل در سطح فردی برای یک سم ساختاری.۱

این نقد استدلال می‌کند که انتظار تاب‌آوری، اغلب بر جوامع و جمعیت‌هایی تحمیل می‌شود که به‌طور تاریخی و معاصر سرکوب و حذف شده‌اند، و این انتظار در پاسخ به اشکال سیستمی و ساختاری تبعیض ایجاد می‌شود.۱

اگر پژوهش، خشونت سیستمی و ساختاری را شناسایی کند (مانند تبعیض یا نابرابری‌های ارتباطی)، آموزش صرف افراد برای «بازیابی» یا «بازگشت به حالت عادی»، به‌طور ضمنی وجود مستمر سیستم سرکوبگر را تأیید می‌کند.۲۰

به عبارت دیگر، تاب‌آوری می‌تواند به مثابه یک «بافت اسکار» تلقی شود تا یک پارادایم درمانی قابل اعتماد.۱ این گفتمان می‌تواند برای گریز یا تضعیف انتقادات معتبر از نابرابری و خشونت ساختاری عمل کند.۲۰

بنابراین، یک توسعه (Tose’e) تاب‌آوری اخلاقی و مؤثر مستلزم آن است که چارچوب‌های جدیدی را در اولویت قرار دهد که بر بهبود یافتن از خشونت ساختاری تأکید دارند، نه صرفاً انطباق با آن.۱

اصول چارچوب‌های سلامت آزادی‌بخش (liberation health frameworks) بر رسیدگی به عوامل خطر ساختاری (مانند فقر و تبعیض) قبل یا همزمان با تقویت عوامل حفاظتی فردی، تأکید دارند.

جهت‌گیری‌های آتی در پژوهش، آموزش و توسعه

برای رفع محدودیت‌های موجود و حرکت به سوی تاب‌آوری پایدار و عادلانه، توصیه‌های زیر بر اساس الزامات پژوهش، آموزش و توسعه ارائه می‌شوند:

۱. پژوهش (Pazhouhesh): نیاز به مطالعات طولی برای غلبه بر محدودیت اثر کوتاه‌مدت و درک مکانیزم‌های متاشناختی و متاعاطفی دخیل در فرآیند تاب‌آوری وجود دارد.۳ همچنین، پژوهش‌های آینده باید بر مطالعات مقایسه‌ای بین‌فرهنگی مستقیم تمرکز کنند تا عوامل فرهنگی که کارآیی مداخلات را تحت تأثیر قرار می‌دهند، ایزوله و تبیین شوند.۱۳

۲. آموزش (Amoozesh): برنامه‌های بلندمدت باید بازطراحی شوند تا راهبردهای تقویت مستمر و مشارکت سیستمی (مانند خانواده یا جامعه) را در بر گیرند، به گونه‌ای که دستاوردهای آموزشی پس از دوره هشت هفته‌ای حفظ شوند.۱۴

۳. توسعه (Tose’e): پیاده‌سازی سیاست‌های سازمانی باید فراتر از انطباق داخلی باشد و باید به صراحت پروتکل‌هایی برای ارزیابی و کاهش بافت‌های خارجی سیستمی که ناملایمات را ایجاد می‌کنند، در نظر بگیرد.۹ توسعه باید با اصول سلامت آزادی‌بخش همسو باشد تا از دامن زدن به مقصرسازی سیستمی جلوگیری شود.۱

نتیجه‌گیری: سنتز و مسیرهای یکپارچه برای توسعه تاب‌آوری

علم تاب‌آوری از مفهوم اولیه خود به عنوان یک ویژگی ثابت، به یک درک پیچیده و پویا تبدیل شده است که ظرفیت یک سیستم را برای انطباق موفقیت‌آمیز در برابر تهدیدات قابل توجه در نظر می‌گیرد.

پژوهش‌های معاصر به‌طور قاطع تأیید می‌کنند که این ظرفیت، قابل تغییر است و می‌تواند از طریق مداخلات ساختاریافته (آموزش) تقویت شود.

یافته‌ها در حوزه آموزش نشان می‌دهند که مداخلات چندجزئی و مبتنی بر CBT در کوتاه‌مدت مؤثر هستند، اما شواهد قوی مبنی بر شکست این مداخلات در حفظ اثرات طولانی‌مدت وجود دارد.

این محدودیت، یک الزام اساسی برای توسعه مداوم تاب‌آوری در سطح سیستمی ایجاد می‌کند.

توسعه سازمانی، که توسط استانداردهایی مانند ISO 22336 هدایت می‌شود، به‌عنوان راهکاری برای ایجاد چارچوب‌های حکمرانی و سیاست‌گذاری عمل می‌کند که تقویت مستمر را تضمین کرده و یک عامل حفاظتی ساختاری را فراهم می‌آورد.

با این حال، هرگونه توسعه تاب‌آوری در آینده باید از طریق یک فیلتر انتقادی بررسی شود. نقد اخلاقی نشان می‌دهد که اگر تاب‌آوری به عنوان پاسخی صرفاً فردی به ناملایمات ساختاری تحمیل شود، می‌تواند به یک خطر اخلاقی و مقصرسازی سیستمی تبدیل شود.

بنابراین، مسیر آینده مستلزم یک رویکرد یکپارچه است که یافته‌های پژوهشی در مورد عوامل فرهنگی و سیستم‌های پویا را در نظر بگیرد، اثربخشی کوتاه‌مدت آموزش را با تعهد به بهبود مستمر توسعه سیستمی پیوند دهد، و در نهایت، تمرکز خود را بر روی ایجاد محیط‌هایی قرار دهد که به جای تحمیل انطباق با بی‌عدالتی، زمینه را برای بهبود و شفای ساختاری فراهم سازد.

تنها با این رویکرد چندبعدی و اخلاقی است که ظرفیت تاب‌آوری می‌تواند از یک مفهوم نظری به یک واقعیت پایدار و جهانی تبدیل شود.

منابع مورداستناد

1. Resilience is an Adverse Event: A Critical Discussion of Resilience Theory in Health Services Research and Public Health – PubMed Central, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10919062/
2. The Construct of Resilience: A Critical Evaluation and Guidelines for Future Work – PMC, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1885202/
3. Psychological Resilience: A Review and Critique of Definitions, Concepts, and Theory, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://econtent.hogrefe.com/doi/10.1027/1016-9040/a000124
4. Psychological resilience: an update on definitions, a critical appraisal, and research recommendations – PubMed Central, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7678676/
5. The ART of resilience: a theoretical bridge across resilience perspectives – Frontiers, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2025.1556047/full
6. Resilience Theory: Core Concepts & Research Insights – Positive Psychology, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://positivepsychology.com/resilience-theory/
7. Resilience in Developmental Systems: Principles, Pathways, and …, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://academic.oup.com/book/41117/chapter/350423743
8. Resilience Interventions Conducted in Western and Eastern Countries—A Systematic Review – ResearchGate, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://www.researchgate.net/publication/361106576_Resilience_Interventions_Conducted_in_Western_and_Eastern_Countries-A_Systematic_Review
9. How to formulate an organizational resilience policy | BCI, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://www.thebci.org/news/how-to-formulate-an-organizational-resilience-policy.html
10. About – CD-RISC, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://www.connordavidson-resiliencescale.com/about.php
11. Development of a new resilience scale: the Connor-Davidson Resilience Scale (CD-RISC) – PubMed, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12964174/
12. How can qualitative in-depth interviews optimize cross-cultural measurement of academic resilience? – PMC – PubMed Central, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11966960/
13. Resilience Interventions Conducted in Western and Eastern … – MDPI, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://www.mdpi.com/1660-4601/19/11/6913
14. Effectiveness of resilience-based interventions in schools … – Frontiers, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2023.1211113/full
15. A Meta-Analytic Review of the Penn Resiliency Program’s Effect on Depressive Symptoms, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4667774/
16. Resilience Interventions Conducted in Western and Eastern Countries—A Systematic Review – IDEAS/RePEc, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://ideas.repec.org/a/gam/jijerp/v19y2022i11p6913-d832020.html
17. Resilience Interventions Conducted in Western and Eastern Countries—A Systematic Review – PMC – PubMed Central, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9180776/
18. Cross-Cultural Resilience → Term – Prism → Sustainability Directory, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://prism.sustainability-directory.com/term/cross-cultural-resilience/
19. Cultural Factors and Resilience to Trauma – Palo Alto University, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://paloaltou.edu/resources/translating-research-into-practice-blog/cultural-factors-and-resilience-to-trauma
20. Full article: Against Resilience: The (Anti-)Ethics of Participation in an Unjust and Unequal Public Sphere – Taylor & Francis Online, زمان دسترسی: اکتبر ۱۱, ۲۰۲۵، https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13183222.2024.2311012